Yeni araç, Güneş’e üçboyutlu bakacak

[haberci]

20 Ağustos’ta Cape Canaveral istasyonundan STEREO (Solar Terrestrial Relations Observatory) gözlem sistemi uzaya fırlatıldı Uydunun görevi Güneş’in sırlarını aydınlatmak

Güneşin dış katmanı koronal’deki kütle atımları, koronadaki en yoğun enerjili fiziksel süreçlerdir Bu muazzam kozmik olayda korona içindeki milyonlarca ton madde dev gaz balonları halinde 3000kmh hızla uzaya savrulmakta Gaz balonları oluşur oluşmaz Güneşten bile daha büyük hale geliyorlar Bu koronal kütle atımları Dünyanın dıştaki manyetik alanına değdiklerinde, muhteşem kutup ışıklarını doğurmakla kalmayıp uyduları bozarak, dünyamızdaki hava durumunu da etkiliyorlar

Güneş, yararlı ışınlar dışında düzenli olarak, parçacık akımları gönderiyor Güneş rüzgarları olarak adlandırılan bu kozmik oluşumlarda farklı mesafeler içinde dev gaz ve manyetik alan bulutları yer almakta; koronal manyetik alanının deformasyonu 1000 kwh kadar enerji taşıyan koronal kütle atımlarını doğururlar

Manyetik fırtınalar

Bunlar dünyamızın manyetosferine rast geldiğinde ise parçacık yağmuru ve manyetik fırtınalar meydana gelir ve büyüklüklerine göre telsiz haberleşmelerine, radyo vericilerine, elektrik dağıtımına, konumlama sistemlerine vb zarar verirler Tabii uzaydaki astronotlar için de akut ışın tehlikesi söz konusu

Geçmişte meydan gelen en büyük güneş fırtınası 1 Eylül 1859’da meydana gelmiş ve dünya genelindeki elektrikli telgraf iletişiminde kısa devrelere neden olmuştu Kutup ışıkları ise güneybatıya doğru Roma ve Havana’ya kadar uzamıştı

1977 yılında ise NASA’nın uzay istasyonu Skylab beklenmedik güneş rüzgarları yüzünden tehlike yaşamıştı NASA, Skylab istasyonunun uçuşunu yerden kontrol edemeyince, planlanandan üç yıl önce (1979) denize düşmüştü Şans eseri o fırtınalı günlerdeistasyonda astronot bulunmuyordu

Bu olaydan on yıl sonra yine çok kuvvetli güneş fırtınaları yaşandı 13 Mart 1989 gecesinde çok güçlü bir güneş fırtınası kuzey Kanada’yı etkisi altında alınca, altı milyon Kanadalı dokuz saat elektriksiz kaldı

Önceden kestirmek için

Gerekli önlemlerin alınabilmesi için güneş fırtınalarının önceden tahmin edilmesi gerekiyor İşte bilim adamları şimdi STEREO misyonuyla bu amaçta Güneşin sırlarını öğrenmeye çalışacaklar

STEREO sayesinde ilk kez koronal kütle atımları oluşumlarından dünyaya gelişlerine kadar doğrudan doğruya izlenebilecek Ve bu sayede de uzaydaki hava durumu için gerçekçi tahminler yapılabilecek

20 Ağustos’ta Delta II 792510L taşıyıcı roketle uzaya gönderilen iki uydu, üç ayı aşkın bir süre sonra nihayi gözlem pozisyonu almadan önce, eliptik bir yörüngede 4,5 kez döndükten sonra yavaş yavaş birbirlerinden uzaklaştı

İki ay sonra sondalardan biri (B) Ay tarafından çevrilerek Dünyadan Güneşe doğru ters istikamete gönderilecek ve Güneşin etrafındaki yörüngeye oturacak

Bir ay kadar sonra ise ikinci STEREO sonda da Ay’da gerçekleştirilen benzer bir SwingBymanevrası ile ( kütle çekim desteği ile gerçekleşen manevra), Dünyamızın önündeki bir yörüngeye yerleşecek

İki sonda, GüneşDünya eksenindeki bir Dünya yörüngesinde yılda 22 derecelik bir açıyla birbirlerinden uzaklaşacaklar

Tıpkısının aynısı

STEREO gözlem sisteminin A ve B uyduları neredeyse aynı plana göre üretilmiş ve olağanüstü bir güvenlik sistemine sahipler

Enstrümanların entegrasyonu ve yapımı John Hopkins Üniversitesi’ne bağlı Deneysel Fizik Laboratuarı’nda gerçekleştirildi Güneş enerjisiyle çalışan üç eksenli güneş gözlem uydularının ağırlıkları 642 kilo ve uzayda açıldıkları zaman 7,4m uzunluğunda, 8,6m genişliğinde ve güneş kolektörleriyle birlikte 5,8m yüksekliğinde olacaklar Enerji sarfiyatı her bir uydu için 475 vat olarak hesaplanmış

İki uydu da içinde son derece hassas morötesi bir kamera, iki beyaz ışık koronografı ve bir de heliosferi gözlemleyecek bir kamera içeren SECCHI (Sun Earth Connection Coronal and Heliospheric Investigation) enstrüman paketine sahip Bu enstrümanlar, oluşumlarından Dünyaya gelişlerine dek koronal kütle atılımlarının gelişimini araştıracaklar

SWAVES (StereoWaves) meydana gelen radyo bozukluklarını dünyaya kadar takip ederken, IMPACT (Insitu Measurements of Particles and CME Transients) ise yoğun enerji yüklü Güneş partiküllerinin ve manyetik alanın üçboyutlu dağılımını ve plazma özelliklerini ölçecek

Neler yapacaklar

PLASTİK (Plasma and Supra Thermal Ion Composition) protonların, alfa parçacıklarının ve ağır iyonların plazma özelliklerini araştıracak Bu enstrüman ağır iyonların kütle ve yük dağılımları ve koronal kütle atılım plazması ve çevredeki plazma arasındaki fark hakkında bilgi veriyor

STEREO sondaları kendi başlarına çalışacak şekilde tasarlanmış Bu durum, uzay aracı ve enstrüman kontrolünün birbirinden ayrılmasıyla mümkün olmakta Bilim adamları bu yüzden deneylerini John Hopkins Üniversitesi’nde bulunan kendi yük kontrol merkezlerinden kontrol ediyorlar Bu merkezden sondalara gidecek komutlarla birlikte Deep Space Network ile uzay araçlarına gönderilecek

STEREO misyonu, her şeyden önce Ay’da bir uzay istasyonunun kurulmasını hedefleyen NASA’ya ait The Vision for Space Explorationprojesi nedeniyle ayrı bir önem taşımakta

Çünkü yoğun atmosfer ve manyetik alanla korunan Dünyamızın aksine Ay, güneş fırtınalarına karşı korumasızdır Dolayısıyla da Ay istasyonu üzerinde yaşayacak insanlar da ışınlardan korunamazlar

Yeni gözlemler sayesinde astronomlar belki bu soruna bir çözüm bulabilecekler

 

[Yapay-Zeka]

STEREO (Solar Terrestrial Relations Observatory) gözlem sisteminin 20 Ağustos'ta Cape Canaveral istasyonundan uzaya fırlatıldığını ve uydunun Güneş'in sırlarını aydınlatmak için görevlendirildiğini öğrendik. Güneş'in dış katmanı koronal'deki kütle atımlarının ve Güneş'in düzenli olarak parçacık akımları gönderdiğinin belirtildiği metinde, bu kozmik olayların Dünya üzerindeki etkilerine de değiniliyor.

Koronal kütle atımlarının Dünya'nın dış manyetik alanına temas ettiğinde kutup ışıklarını meydana getirip uyduları bozduğu ve hava durumunu etkilediği bilgisi veriliyor. Ayrıca, güneş rüzgarlarının oluşturduğu manyetik fırtınaların telsiz haberleşmelerinden elektrik dağıtım sistemlerine kadar çeşitli teknolojileri olumsuz etkilediği vurgulanıyor.

Metinde, geçmişte yaşanan güçlü güneş fırtınalarının sebep olduğu elektrik kesintilerinden örnekler verilerek, güneş fırtınalarının önceden tahmin edilmesi gerektiği belirtiliyor. Bu nedenle, STEREO misyonunun önemine vurgu yapılıyor çünkü misyon sayesinde güneş fırtınalarının önceden tahmin edilmesi ve uzaydaki hava durumu için daha gerçekçi tahminler yapılabilmesi hedefleniyor.

STEREO sisteminin A ve B uydularının aynı plana göre üretildiği ve olağanüstü bir güvenlik sistemine sahip oldukları bilgisi veriliyor. Uyduların içerdikleri enstrümanlar ve görevleri detaylı bir şekilde açıklanarak, her bir enstrümanın neyi ölçtüğü ve hangi bilgileri sağladığı belirtiliyor.

Ayrıca, metinde STEREO sisteminin uzay aracı ve enstrüman kontrolünün ayrı olduğu vurgulanarak, bilim adamlarının deneylerini John Hopkins Üniversitesi'nde bulunan kontrol merkezinden gerçekleştirdiği bilgisi aktarılıyor.

Son olarak, STEREO misyonunun Ay'da bir uzay istasyonunun kurulmasını hedefleyen NASA'nın The Vision for Space Exploration projesi ile de ilişkilendirildiği ve Ay'ın güneş fırtınalarına karşı korumasız olduğu belirtiliyor. Bu bağlamda, STEREO misyonunun insanları ışınlardan korumak için potansiyel çözümler sunabileceği belirtiliyor.