Uyak Nedir - Uyak Çeşitleri

[theking]

kafiye nedir - uyak çeşitleri - zengin uyak - tam kafiye - yarım kafiye - tunç kafiye - cinaslı kafiye

Uyak Nedir ? (Özet) : Dize sonlarında yazılışları aynı görev ve anlamları farklı olan ses, ek ya da sözcüklerin kullanılmasıyla oluşan ses benzerliğine uyak denir. Dize sonlarındaki tek ses benzerliğine yarım uyak, iki ses benzerliğine tam uyak, üç ve daha fazla ses benzerliğine ise zengin uyak denir.

Uyağın/Kafiyenin Sağladığı Hususlar:

a) Her mısraın ahenkli bir durgu ile kesilmesini sağlar.
b) Kafiye şiirin akılda kolayca kalmasını temin eder.
c) Anlamca ilgisiz görünen mısraları kaynaştırır.
d) Yeni fikirlerin bulunmasına katkıda bulunur.
e) Şiire söyleyiş güzelliği kazandırır.

Uyak (Kafiye) Çeşitleri:

a. Yarım Uyak: Dize sonlarındaki sözcüklerde görülen tek ses benzerliğine yarım uyak denir.
"can kafeste durmaz uçar
dünya bir han konar göçer
ay dolanır yıllar geçer"
dizelerdeki –ç- sesleri yarım uyağı oluşturur .
b. Tam Uyak: İki ses benzerliğinden oluşan uyak çeşidine tam uyak denir.
c. Zengin Uyak: Üç ve daha çok sesin benzerliğinden oluşan uyak çeşidine denir.
d. Tunç Uyak: Bir dizenin sonundaki sözcük , diğer dizenin sonumdaki sözcüğün içindeki tam olarak yer alıyorsa buna tunç kafiye denir.

Uyak/Kafiye (Detay)

Mısra sonlarındaki yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları ve görevleri farklı kelimelerin, eklerin benzerliğine uyak/kafiye denir.
1- Yarım Kafiye:
- Tek ses benzeşmesine dayanan kafiyeye yarım kafiye denir.
- Genellikle Halk Edebiyatında kullanılır.

Benim çektiğimi kim çeker
Gözlerinden kanlı yaş döker
Bulanık bulanık akar
Dağların seliyim şimdi

(“-er“: Redif | “-k“: Yarım Kafiye)

2- Tam Kafiye:
- İki ses benzeşmesine dayanan kafiyeye tam kafiye denilir.

Orhan zamanından kalma bir duvar
Onunla bir yaşta ihtiyar çınar

(“-ar“: Tam Kafiye)

Zamanla nasıl değişiyor insan
Hangi resmime baksam ben değilim
Nerde o günler, o şevk, o heyecan
Bu güler yüzlü adam ben değilim
Yalandır kaygısız olduğum, yalan

(“-an“: Tam Kafiye | “-ben değilim“: Redif | “-am“: Tam Kafiye)

Not: Dilimize yabancı dillerden geçmiş “â, î, û” gibi uzun sesler iki ses değerine sahiptirler. Dizeler arasında sadece bu seslerden oluşan bir benzeşme varsa bu tam kafiyedir.

3- Zengin Kafiye:
- İkiden fazla sesin benzeşmesiyle oluşan kafiyeye denir.
- Daha çok Divan şiirinde kullanılır.Çok sürse ayrılık, aradan geçse çok sene
Biz sende olamazsak bile sen bizdesin gene(“-ene“: Zengin Kafiye)Bin bahçeli beldemizi yâd ellere bıraktık
Gölgesinde barınacak tek ağacım yok artık(“-tık“: Zengin Kafiye)

4- Tunç Kafiye
- Kafiyedeki kelimelerden birinin, diğerini içinde aynen bulunması yani tekrar edilmesiyle oluşan kafiyeler tunç kafiye denir.

Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım
Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım

(“-aşarım“: Tunç Kafiye)

Bursa’da bir eski cami avlusu
Mermer şadırvanda şakırdayan su

(“-su“: Tunç Kafiye)

Bir eşek var idi zâif u nizâr
Yük elinden katı şikeste vü zâr

(“-zâr“: Tunç Kafiye)

5- Cinaslı Kafiye
- Yazılışları ve okunuşları aynı anlamı farklı olan kelimelerle yapılan kafiyeye cinaslı kafiye denir.
- Cinaslı kelimeler daha çok manilerde kafiye olarak kullanılır.

Niçin kondun a bülbül
Kapımdaki asmaya
Ben yârimden vazgeçmem
Götürseler asmaya

(“-asmaya“: Cinaslı Kafiye)

Kararmış kara gözler
Dermanım kara gözler
Gemim deryada kaldı
Yelkenim kara gözler

(“-kara gözler“: Cinaslı Kafiye

Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geç
Bu son fasıldır ey ömrüm, nasıl geçersen geç

(“-geç“: Cinaslı Kafiye)


Redif:
- Şiirde kafiyeden sonra gelen yapı ve anlam bakımından benzerlik taşıyan eklere, kelimelere veya kelime gruplarına redif denir.
- Halk şiirimizde redife kafiyeden daha çok önem verilmiştir.
- Redif kelimesinin sözlük anlamı “arkadan gelen”dir.

Aşk bir şem-i ilahîdir benim pervânesi -si: Redif
Şevk bir zincirdir gönlüm ânın divânesi -vâne: Zengin kafiye

Efendimsin cihânda itibârım varsa sendendir – ım varsa sendendir: Redif
Meyân-ı âşıkânda iştihârım varsa sendendir -âr(aar olduğundan): Zengin Kafiye Şeyh Galib

Bizim elde bahar olur, yaz olur – olur : Redif
Göller dolu ördek olur, kaz olur – az: Tam Kafiye
Sevgi arasında yüz bin naz olur
Suçumu bağışla, ben sana kurban

alıntı