- Konu Yazar
- #1
ulkemizin ekonomik faaliyetleri
II Dunya Savaşı ’ndan sonraki surecte yuksek ivmeli bir değişim surecine giren dunya ekonomik ve siyasal sistemleri, değişimi tetikleyen kaynak guclerle birlikte, tum toplumlarda hem benzer hem de ozgunfarklı etkiler ve urunler yaratmaktadır Birbirini izleyen ozgun donemlerle surmekte olan bu değişim surecinde, ekonomik ve toplumsal yapılardaki faaliyetlerin, donemlere ozgun anlam ve icerikler kazanarak “formal ve “informal ayrımıyla incelenebildiği gorulmektedir İlk kuramsal tanımlamalarda marjinal olarak nitelendirilen informal ekonomik faaliyetler, izleyen donemlerde, ekonomik yapı icerisindeki işlevlerine uygun yeni anlam ve roller yuklenmiştir
Yaşanan her donemin kural ve koşullarına uygun karakteristik ozellikler sergileyen toplumsal yapıların merkezleri olan kentler de her turlu ekonomik ve toplumsal değişimden payını almaktadır Bu bağlamda, informal ekonomik faaliyetlerin doğduğu ve serpildiği Turkiye kentlerindeki informal faaliyetlerin ve ilişkilerin, hem Ucuncu Dunya geneline hem de Turkiye ’ye ozgu informal anlam ve işlevler kazandığı gorulmektedir Ankara ve Mersin ’de yapılmış uc farklı saha araştırması bulgularından da anlaşıldığı uzere, informal ekonomik faaliyetler, yoksul olarak nitelendirilen toplum kesimlerinin yaşamında ağırlıklı ve ayrıcalıklı bir konuma sahiptir Başka bir deyişle, gunumuz kentlerindeki informal faaliyetler, kentli yoksulların yaşam mucadelesinin bir parcası durumundadır Bunun yanısıra, informal ekonomik ve toplumsal ilişkilerin, sadece kentli yoksul kitleler icin değil, tum kentsel yapı bileşenleri acısından tamamlayıcı oğe konumuna yukseldiği de soylenebilmektedir
Gelişmiş Batı ekonomilerinde 1960 ’lı yılların ikinci yarısından sonra tartışılmaya başlayan, ulkemizde 1990 ’lı yılların hic değişmeyen temel konusu olan kayıt dışı ekonomi, nedenleri, etkileri ve sonucları itibariyle ceşitli unsurları iceren onemli bir sorundur Batı ekonomilerinde artık eskisi kadar cokca tartışılmayan “kayıt dışı ekonomi konusu, Turkiye ’de muhtemel onumuzdeki on yıllara da damgasını vuracağa benzemektedir
Kayıtdışı ekonomi; resmi kayıtlarda gorunmeyen ve geleneksel istatistiki yontemlerle Milli Gelir hesaplarına dahil edilmeyen faaliyetler olarak tanımlanmaktadır Bir başka ifade ile, kayıtdışı ekonomi belgelendirilemeyen yani gizlenen ekonomidir Bu gizlemenin bir kısmı vergi, sosyal guvenlik, kamusal duzenlemeler vs gibi ek maliyet unsuru oluşumlardan kacma amacıyla gercekleşirken, bir diğer kısmı faaliyetin ozunde yasalara aykırılık olmasındandır
Tanımdan da anlaşılacağı gibi kayıt dışı ekonomi ozu itibariyle ikili bir tasnife tabi tutulur: Enformel Ekonomi ve Yer altı Ekonomisi Enformel ekonomi; devletin kontrol ettiği, formel ekonominin dışında kalan uretim ve değişim ilişkilerinin tumunu kapsamaktadır Sosyal guvenliğin ve vergilendirmenin olmadığı bu sektordeki faaliyetler genellikle geleneksel kucuk olcekli ekonomik faaliyetleri icermektedir Enformel sektoru formel sektorden ayıran en onemli fark “korumasız olmasıdır Beyan dışı ekonomik faaliyetler denildiğinde; yasal ekonomik faaliyetler alanında yurutulen, fakat kısmen (bazı sektorlerde buyuk kısmı) vergi idaresine beyan edilmeyen gelir unsurlarından oluşan ekonomik yapı anlaşılmaktadır Kayıtdışı ekonominin ikinci onemli ayağı yer altı ekonomisi faaliyetleridir Yeraltı ekonomisi, yasalara aykırı faaliyetlerden oluşan ekonomik sektordur Yeraltı ekonomisi faaliyetleri icerisinde incelenen birinci sektor, uretim ve dağıtım yontemlerinin yasalara aykırı olarak bicimlendiği illegal sektor, diğeri ise kriminal sektordur
Kayıtdışı istihdam ise, kayıtdışı sektorde kendi hesabına veveya ucretli olarak calışan, faaliyetleri istatistiklere yansımayan yada tam olarak hesaplanamayan istihdam şeklidir Enformel sektor, resmi olarak kayıtlı olmayan ureticiler veya calışanlardan, formel sektorde kayıtlı olmadan calışanlara kadar geniş bir faaliyet alanını kapsar Formel sektorde calışanlar; ucret duzeyi, calışma koşulları, sendikalar veveya devletin calışma hayatındaki duzenlemeleri ile koruma altına alınmışlarken, enformel faaliyetler yasal ve kurumsal cercevenin dışında yer almalarından dolayı sosyal koruma mekanizmalarından yararlanamayan, pazarlık gucu olmayan calışanlardan oluşmaktadır
Kayıt Dışı Ekonominin Etkileri
Kayıt dışı ekonominin ulke ekonomisine olan etkileri konusunda cok farklı ve aynı zamanda birbirine zıt goruşler one surulmuştur Konu ile ilgili calışan tum uzmanlar yer altı ekonomisi ile ilgili etkiler konusunda aynı goruşte iseler de, enformel ekonomi konusunda farklı goruşler hakimdir Ozellikle gelişmekte olan ulkeler icin enformel ekonomi konusunda cok radikal soylemlere de rastlamak mumkundur Orneğin, Dunya Bankasının son raporlarında surekli olarak gundeme gelen “yoksulluk sorunu doğrultusunda enformel ekonominin, yoksulluk sorununa gecici bir cozum olacağı vurgulanmaktadır Aynı şekilde Uluslar arası Calışma Orgutu ’nun (İLO) raporlarında da enformel ekonomi konusuna gonderme yapılarak, gelişmekte olan ulkelerde kalkınma politikalarında enformel sektor girişimciliğinin onemine işaret edilmektedir
Bu tespitlerden bir kısmı ulkemiz acısından da gecerli olmakla beraber, kayıt dışı ekonominin Turk ekonomisine olumsuz etki yarattığı bilinmektedir
Kayıt dışı ekonominin en onemli olumsuzluğu, devletin saygınlığına golge duşurmesidir Devletin, vatandaşlarının refahını yukseltmeye ve onları korumaya yonelik uygulamaya koyduğu kurallar ihlal edilmekte veveya yok sayılmaktadır Bu durum, toplumsal huzurun sağlanması karşısında onemli bir tehlikedir
II Dunya Savaşı ’ndan sonraki surecte yuksek ivmeli bir değişim surecine giren dunya ekonomik ve siyasal sistemleri, değişimi tetikleyen kaynak guclerle birlikte, tum toplumlarda hem benzer hem de ozgunfarklı etkiler ve urunler yaratmaktadır Birbirini izleyen ozgun donemlerle surmekte olan bu değişim surecinde, ekonomik ve toplumsal yapılardaki faaliyetlerin, donemlere ozgun anlam ve icerikler kazanarak “formal ve “informal ayrımıyla incelenebildiği gorulmektedir İlk kuramsal tanımlamalarda marjinal olarak nitelendirilen informal ekonomik faaliyetler, izleyen donemlerde, ekonomik yapı icerisindeki işlevlerine uygun yeni anlam ve roller yuklenmiştir
Yaşanan her donemin kural ve koşullarına uygun karakteristik ozellikler sergileyen toplumsal yapıların merkezleri olan kentler de her turlu ekonomik ve toplumsal değişimden payını almaktadır Bu bağlamda, informal ekonomik faaliyetlerin doğduğu ve serpildiği Turkiye kentlerindeki informal faaliyetlerin ve ilişkilerin, hem Ucuncu Dunya geneline hem de Turkiye ’ye ozgu informal anlam ve işlevler kazandığı gorulmektedir Ankara ve Mersin ’de yapılmış uc farklı saha araştırması bulgularından da anlaşıldığı uzere, informal ekonomik faaliyetler, yoksul olarak nitelendirilen toplum kesimlerinin yaşamında ağırlıklı ve ayrıcalıklı bir konuma sahiptir Başka bir deyişle, gunumuz kentlerindeki informal faaliyetler, kentli yoksulların yaşam mucadelesinin bir parcası durumundadır Bunun yanısıra, informal ekonomik ve toplumsal ilişkilerin, sadece kentli yoksul kitleler icin değil, tum kentsel yapı bileşenleri acısından tamamlayıcı oğe konumuna yukseldiği de soylenebilmektedir
Gelişmiş Batı ekonomilerinde 1960 ’lı yılların ikinci yarısından sonra tartışılmaya başlayan, ulkemizde 1990 ’lı yılların hic değişmeyen temel konusu olan kayıt dışı ekonomi, nedenleri, etkileri ve sonucları itibariyle ceşitli unsurları iceren onemli bir sorundur Batı ekonomilerinde artık eskisi kadar cokca tartışılmayan “kayıt dışı ekonomi konusu, Turkiye ’de muhtemel onumuzdeki on yıllara da damgasını vuracağa benzemektedir
Kayıtdışı ekonomi; resmi kayıtlarda gorunmeyen ve geleneksel istatistiki yontemlerle Milli Gelir hesaplarına dahil edilmeyen faaliyetler olarak tanımlanmaktadır Bir başka ifade ile, kayıtdışı ekonomi belgelendirilemeyen yani gizlenen ekonomidir Bu gizlemenin bir kısmı vergi, sosyal guvenlik, kamusal duzenlemeler vs gibi ek maliyet unsuru oluşumlardan kacma amacıyla gercekleşirken, bir diğer kısmı faaliyetin ozunde yasalara aykırılık olmasındandır
Tanımdan da anlaşılacağı gibi kayıt dışı ekonomi ozu itibariyle ikili bir tasnife tabi tutulur: Enformel Ekonomi ve Yer altı Ekonomisi Enformel ekonomi; devletin kontrol ettiği, formel ekonominin dışında kalan uretim ve değişim ilişkilerinin tumunu kapsamaktadır Sosyal guvenliğin ve vergilendirmenin olmadığı bu sektordeki faaliyetler genellikle geleneksel kucuk olcekli ekonomik faaliyetleri icermektedir Enformel sektoru formel sektorden ayıran en onemli fark “korumasız olmasıdır Beyan dışı ekonomik faaliyetler denildiğinde; yasal ekonomik faaliyetler alanında yurutulen, fakat kısmen (bazı sektorlerde buyuk kısmı) vergi idaresine beyan edilmeyen gelir unsurlarından oluşan ekonomik yapı anlaşılmaktadır Kayıtdışı ekonominin ikinci onemli ayağı yer altı ekonomisi faaliyetleridir Yeraltı ekonomisi, yasalara aykırı faaliyetlerden oluşan ekonomik sektordur Yeraltı ekonomisi faaliyetleri icerisinde incelenen birinci sektor, uretim ve dağıtım yontemlerinin yasalara aykırı olarak bicimlendiği illegal sektor, diğeri ise kriminal sektordur
Kayıtdışı istihdam ise, kayıtdışı sektorde kendi hesabına veveya ucretli olarak calışan, faaliyetleri istatistiklere yansımayan yada tam olarak hesaplanamayan istihdam şeklidir Enformel sektor, resmi olarak kayıtlı olmayan ureticiler veya calışanlardan, formel sektorde kayıtlı olmadan calışanlara kadar geniş bir faaliyet alanını kapsar Formel sektorde calışanlar; ucret duzeyi, calışma koşulları, sendikalar veveya devletin calışma hayatındaki duzenlemeleri ile koruma altına alınmışlarken, enformel faaliyetler yasal ve kurumsal cercevenin dışında yer almalarından dolayı sosyal koruma mekanizmalarından yararlanamayan, pazarlık gucu olmayan calışanlardan oluşmaktadır
Kayıt Dışı Ekonominin Etkileri
Kayıt dışı ekonominin ulke ekonomisine olan etkileri konusunda cok farklı ve aynı zamanda birbirine zıt goruşler one surulmuştur Konu ile ilgili calışan tum uzmanlar yer altı ekonomisi ile ilgili etkiler konusunda aynı goruşte iseler de, enformel ekonomi konusunda farklı goruşler hakimdir Ozellikle gelişmekte olan ulkeler icin enformel ekonomi konusunda cok radikal soylemlere de rastlamak mumkundur Orneğin, Dunya Bankasının son raporlarında surekli olarak gundeme gelen “yoksulluk sorunu doğrultusunda enformel ekonominin, yoksulluk sorununa gecici bir cozum olacağı vurgulanmaktadır Aynı şekilde Uluslar arası Calışma Orgutu ’nun (İLO) raporlarında da enformel ekonomi konusuna gonderme yapılarak, gelişmekte olan ulkelerde kalkınma politikalarında enformel sektor girişimciliğinin onemine işaret edilmektedir
Bu tespitlerden bir kısmı ulkemiz acısından da gecerli olmakla beraber, kayıt dışı ekonominin Turk ekonomisine olumsuz etki yarattığı bilinmektedir
Kayıt dışı ekonominin en onemli olumsuzluğu, devletin saygınlığına golge duşurmesidir Devletin, vatandaşlarının refahını yukseltmeye ve onları korumaya yonelik uygulamaya koyduğu kurallar ihlal edilmekte veveya yok sayılmaktadır Bu durum, toplumsal huzurun sağlanması karşısında onemli bir tehlikedir
