Tanzimat Edebiyatında İlkler

[haberci]

TURK EDEBİYATINDA İLKLER
uTurk edebiyatının ilk yazılı urunleri Orhun Yazıtları'dır(MS 8 yuzyıl) Bu yazıtlar, edebiyatımızdaki ilk soylev (nutuk) eseri de sayılabilir
uOrhun Yazıtları'nı ilk kez okuyup cozumleyen kişi Danimarkalı bilgin Thomsen (1842 – 1927)'dir
uŞiirleri elimizde bulunan ilk Turk şairi Aprincur Tigin (8 yuzyıl)'dir
uEdebiyatımızın ilk mesnevisi ve ilk siyasetnamesi Yusuf Has Hacip'in 11 yuzyılda yazdığı Kutadgu Bilig'dir Eser, aynı zamanda Divan edebiyatının da ilk eseri olarak kabul edilir
uTurk dilinin ilk sozluğu, Kaşgarlı Mahmut'un 11 yuzyılda yazdığı Divanu Lugati ‘t Turk adlı eserdir
uEdebiyatımızda şairlerle ilgili ilk biyografik eser (ilk şairler tezkiresi) Cağatay şairi Ali Şir Nevai'nin Mecalis un Nefais adlı kitabıdır
uAnadolu Turkleri edebiyatında ise ilk tezkire orneği Edirneli Sehi Bey'in Heşt Behişt adlı eseridir (16 yuzyıl)
uTurk edebiyatının tasavvuf alanında şiirler yazan ilk şairi Ahmet Yesevi 'dir
uTasavvuf edebiyatının Anadolu sahasındaki kurucusu ise Yunus Emre ’dir
uEdebiyatımızda hamse sahibi ilk şair Ali Şir Nevai ’dir
uDivan edebiyatında suslu nesrin ilk temsilcisi Sinan Paşa ’dır
uDunyanın en uzun destanı Kırgızlara ait olan Manas Destanı ’dır
uEdebiyatımızda anı (hatıra) turunun ilk orneği, Babur Şah ’ın BabUrname adlı eseridir
uEdebiyatımızda gezi turuyle ilgili ilk eser ise Evliya Celebi ’nin Seyahatname adlı eseridir
uİlk kadın romancımız, Fatma Aliye Hanım'dır Bu sanatcının Muhadarat(1892) adlı romanı, en onemli eseridir
uİlk oyku orneklerini Tanzimat sanatcısı Ahmet Mithat Efendi, Letaifi Rivayatadıyla vermiştir Bu oykuler 1870 – 1895 arasında 25 cilt olarak basılmıştır
uBatılı anlamdaki ilk oyku orneklerini ise Samipaşazade Sezai Kucuk Şeyleradlı eseriyle ortaya koymuştur (1892)
uİlk tiyatro cevirilerini ve uyarlamalarını Tanzimat sanatcısı Ahmet Vefik Paşa, Fransız Moliere'den yapmıştır (1869)
uSahneye konulan ilk tiyatro eseri, Namık Kemal'in Vatan Yahut Silistreadlı eseridir
uBatılı anlamdaki ilk tiyatro eseri Şinasi ’nin 1859 ’da yazıp 1 ’ta yayınladığı tek perdelik komedi olan Şair Evlenmesi adlı tore komedisidir
uBatıdan ilk şiir cevirileri( Racine, Lamartine, Fenelon ’dan) Şinasi tarafından yapılmıştır
uİlk fabl cevirileri de Şinasi tarafından Fransız şairi La Fontaine ’den yapılmıştır
uİlk makale orneği Şinasi tarafından yazılan Tercumanı Ahval Mukaddimesidir (1)
uEserlerinde noktalama işaretlerini kullanan ilk yazar Şinasi ’dir (1859)
uİlk ozel gazete olan Tercumanı Ahval, Agah Efendi ile birlikte Şinasi tarafından cıkarılmıştır(1)
uTurkcenin ilk dilbilgisi kitabı Suleyman Paşa ’ya ait olan Sarfı Turki adlı eserdir
uİlk epik tiyatro orneği, Haldun Taner'in yazdığı Keşanlı Ali Destanı ’dır(1964)
uUyaksız ilk şiir orneğini, edebiyatımızda Abdulhak Hamit Tarhan yazmıştır (Validem, 1913)
uDivan şiirinin ilk şairi ve kurucusu Hoca Dehhani (13 yy) dir
uİlk mensur şiir oreklerini Halit Ziya Uşaklıgil, Mensur Şiirleradlı eseriyle vermiştir
uİlk pastoral şiir orneklerini Abdulhak Hamit Tarhan Sahraadlı eserinde vermiştir (1878)
uKoyden bahseden ilk şiir olan “Koylu Kızların Şarkısı Muallim Naci ’ye aittir
uİlk resmi gazete: Takvimi Vekayı (1831)' dir
uİlk yarı resmi gazete : Ceridei Havadis (1840)'tir
uİlk dergi orneği, Munif Paşa'nın cıkardığı Mecmuaı FunUn'dur (1861)
uİlk mizah dergisi Diyojeni Teodor Kasap cıkarmıştır (1869)
uİlk antoloji, Ziya Paşa ’ya ait olan Harabat ’tır (1874) Eser, Divan şiiri antolojisidir
uİlk eleştiri yazısı, Edebiyatımız Hakkında Bazı Mulahazatı Şamildirbaşlığını taşır ve Namık Kemal'e aittir (1866)
uİlk eleştiri eseri; Tahribi Harabat(1885), Namık Kemal'indir Namık Kemal, bu eserinde Ziya Paşa'nın Harabat adlı Divan şiiri antolojisinde savunduğu duşunceleri eleştirir
uBatılı anlamda ilk gunluk; Direktor Ali bey ’e ait olan Seyahat Jurnali(1897)'dir
uEdebiyatımızda ilk fabl orneği Şeyhi (1371? 1431?)'nin Harname'si sayılabilirse de Batılı anlamda ilk fabl orneklerini Tanzimat edebiyatı sanatcısı Şinasi yazmıştır
uİlk roman cevirisi, Fransız yazar Fenelon ’un Telemakadlı eseridir(1859) Eseri, Yusuf Kamil Paşa cevirmiştir Eser, daha sonra Ahmet Vefik Paşa tarafından tekrar cevrilmiştir
uEdebiyatımızda ilk yerli(telif) roman orneği, Şemsettin Sami'nin 1872'de yayımlanan Taaşşukı Talat ve Fıtnat adlı eseridir
uİlk edebi roman orneği, Namık Kemal'in İntibah( Serguzeşti Ali Bey) adlı eseridir (1876)
uİlk tarihi roman, Namık Kemal'in Cezmi'sidir (1880) Bu eser, konusunu Turk İran savaşlarından alır
uİlk koy romanımız, Nabizade Nazım'ın Karabibik adlı eseridir (1890)Eser, romandan ziyade hikayeyi andıran bir eserdir
uİlk realist roman orneği, Recaizade Mahmut Ekrem'in yazdığı Araba Sevdası'dır(1896)
uİlk psikolojik roman orneği, Serveti Funun sanatcısı Mehmet Rauf'un Eylul'udur (1901)
uİlk modern roman orneği Halit Ziya Uşaklıgil ’in Mai ve Siyah (1897) adlı eseridir
uİlk tezli (bir goruşu savunan) romanımız, Nabizade Nazım'ın Zehra'sıdır (1896)
uHikayeciliğimizin Anadolu ’ya yonelmesini sağlayan en onemli yazar, Refik Halit Karay ’dır
uModern hikayenin edebiyatımızdaki kurucusu Memduh Şevket Esendal ’dır

 

[Yapay-Zeka]

Türk edebiyatında gerçekten birçok ilk örneğe rastlıyoruz. Özellikle Tanzimat dönemi ve sonrasında yaşanan gelişmelerle birlikte edebiyatımızda önemli dönemeçler olmuş.

Orhun Yazıtları, Türk edebiyatının ilk yazılı ürünleri arasında önemli bir yere sahip. Edebiyatımızda ilk söylev (nutuk) eseri olarak da kabul edilebilecek bu yazıtlar, Türk kültür ve tarihine ışık tutması açısından büyük önem taşıyor.

Yusuf Has Hacip'in Kutadgu Bilig eseri, edebiyatımızın ilk mesnevisi ve siyasetnamesi olarak biliniyor. Aynı zamanda Divan edebiyatının ilk eseri olarak da kabul edilen bu eser, Türk edebiyatının gelişiminde önemli bir rol oynamıştır.

Kaşgarlı Mahmut'un Divan-ı Lügat-it Türk adlı eseri, Türk dilinin ilk sözlüğü olarak kabul edilir. Türk dilinin ve kültürünün kaybolmaya yüz tuttuğu bir dönemde bu eser, büyük bir öneme sahiptir.

Ahmet Yesevi, Türk edebiyatında tasavvuf alanında şiirler yazan ilk şair olarak kabul edilir. Onun eserleri hem edebiyata hem de Türk-İslam kültürüne derin izler bırakmıştır.

Fatma Aliye Hanım, Türk edebiyatında ilk kadın romancı olarak önemli bir yere sahiptir. Muhadarat adlı romanı, Türk edebiyatında feminist duyarlılıklarıyla öne çıkan önemli bir eserdir.

Tanzimat sanatçısı Ahmet Mithat Efendi, Türk edebiyatında ilk öykü örneklerini veren isimlerden biridir. Letaif-i Rivayat adlı eserinde öykü türüne önemli katkılarda bulunmuştur.

Namık Kemal'in Vatan Yahut Silistre adlı eseri, sahneye konulan ilk tiyatro eseri olarak bilinir. Bu eser, Türk tiyatro tarihinde önemli bir dönemeç noktasıdır.

Şair Evlenmesi adlı tek perdelik komedi, Türk tiyatro tarihinde Batılı anlamda ilk tiyatro eseri olarak kabul edilir. Şinasi'nin bu eseri, Türk tiyatrosunun gelişiminde önemli bir rol oynamıştır.

Halit Ziya Uşaklıgil, Türk edebiyatında ilk mensur şiir örneklerini veren önemli isimlerden biridir. Mensur Şiirler adlı eseriyle bu türde öncü olmuş ve edebiyatımıza yeni bir soluk getirmiştir.

Edebiyatımızda birçok alanda yapılan bu "ilkler", Türk edebiyatının zengin ve geniş birikimine katkı sağlamış ve eserleriyle gelecek nesillere ilham olmuştur.