Sosyolojide Evren Ve Orneklem

[haberci]

evren ve orneklem nedir
evren ve orneklem orneği
sosyolojide evren ve orneklem secimi
evren ve ornekleme
EVREN
Evren (population), araştırma sonuclarının genellenmek istendiği elemanlar butunudur Bu butun, ortak ozellikleri olan canlı ya da cansız her turlu elemanı icerebilir Evren terimi, tekli elemanlar icin “ornek olay, kucuk cokluklar icin “araştırma kumesi gibi deyimlerle de ifade edilir (Karasar,1999,s109)
Evren, araştırma kapsamına giren gruptur Araştırma kapsamına giriş verilerin elde edilişi ve bulguların genellenmesi acısından duşunulebilir Verilerin elde edilişi bakımından evren, orneklemin secildiği gruptur Bulguların genellenmesi yonunden evren, orneklemin secildiği grup olabileceği gibi kuramsal bir grup da olabilir Zaten, uzerinde calışılan evren, zaman bakımından geride kalmıştır Tahmin yurutmek istenilen evren, gelecekteki olaylara aittir Bu acıdan bakıldığında istatistiksel cozumlemelerin yapıldığı tum olcumler uzak veya yakın gecmişe aittirler Oysa yapılacak kestiriler geleceğe aittir Dolayısıyla yapılan tum cozumlemelerde bir ornekleme soz konusudur Her bilimde yapılan gozlem ve deneyler, gozlenmesi veya deneylenmesi olanaklı durumların oluşturduğu evrenden alınmış bir orneklemdir
Bir ilgi alanıyla ilişkili, eksiksiz bir veri takımına evren denir Bir okuldaki tum oğrencilerin yaşları bilinmek istendiğinde “tum oğrencilerin yaşları evreni oluşturur İlginin belirli bir ozelliğe karşı duyulmasına rağmen evren hakkında konuşurken, genellikle o ozellikten değil, ozelliği taşıyan birimlerden soz edilir Bu ornekte evren “oğrencilerin yaşıdır deneceği yerde “oğrencilerdir şeklinde konuşulur
Evren, gercek ve varsayılan (hipotetik, kuramsal) olarak iki gruba ayrılabilir Fiilen mevcut birimlerin meydana getirdiği evren, gercek evrendir Fiilen mevcut olmayan, fakat olması mumkun birimlerin oluşturduğu evren, varsayılan evrendir Orneğin, bir grup icinden iadeli olarak secilecek n sayıda birim bulunduran orneklemlerin oluşturacağı evrendeki birim sayısını teorik olarak hesaplamak mumkun olsa bile gercekte boyle bir evren olmadığından bu bir varsayılan evrendir Kuramsal evrenle ilgili araştırmalara, teknoloji ve tıp alanlarında daha cok rastlanmaktadır Orneğin, insanlar uzerinde kullanılacak bir ilacın once kobaylar uzerinde denenmesi bu tur bir calışmadır
Araştırma, sonuclarının genellenebilirliği arttıkca değer kazanır Bilim, genellenebilirliği olan bilgiler butunudur O halde, bilim uretmenin yolu olabildiği olcude geniş bir alanda genellenebilirliği olacak birgiler elde etmeye calışmak, kısaca, evreni geniş tutmaktır Ancak, evren buyudukce soyutlaşır ve ona ulaşmak gucleşir(Karasar,1999,s109110) Evrenler, kapsadıkları birimlerin sayısına gore belirli ve belirsiz olarak ayrılırlar Birimleri belirlenebilen ve sayılabilen evrenler belirli evrenlerdir Birimleri sayılamayacak kadar cok olan ve betimlenemeyen evrenler belirsiz evrenlerdir (Ergin, 1991,s115)
Birimlerin zaman boyutundaki devamlılığı acısından hazır evrenler ve hareket evrenleri ayrımı soz konusudur Devamlı birimleri oluşturduğu hazır evrenler her an incelenmeye hazır haldedirler İnsan, bina, ağac, şirket, aile gibi devamlı bireylerden oluşan evrenler bu turdendirler Devamsız, gecici, cok kısa omurlu olay niteliğindeki ani birimler belli bir zamanda hep bir arada olamayacaklarından, hazır bir evren oluşturmazlar Doğum ve evlenme gibi ani olaylar zaman icerisinde hareket halinde iken bir evren oluşturabileceklerinden bu evrenleri hareket evrenleri denir
Birimlerin olculmesinde kullanılan olcek turune gore surekli ve sureksiz evren sınıflaması yapılabilir Birimleri surekli değer alanlara surekli evrenler, sureksiz değer alanlara sureksiz evrenler denir (Gurtan,1982,s33)
Her araştırmada, belirlenen amacları gercekleştirebilecek “en uygun evren bir tanedir; aractırmacının bunu kestirebilmesi gereklidir (Karasar,1999,s110)
Genel evren ve calışma evreni olmak uzere iki evren kavramı vardır Genel evren; soyutbir kavramdır, tanımlanması kolay, fakat ulaşılması guc ve hatta coğu zaman olanaksız bir butundur Orneğin insanları evren olarak alan bir araştırmacının, tum insanlara ulaşması ya da onlara genellenebilecek bir başka yol izleyerek tumuyle guvenli bir sonuca varması olanaksızdır Bu nedenle olası yanlış anlamaları da kaldırabilmek icin, “calışma evreni kavramı geliştirilmiştir
Calışma evreni; ulaşılabilen evrendir, bu yonuyle somuttur Araştırmacının, hakkında goruş bildireceği calışma evrenidir Pratikte araştırmalar yanlızca calışma evreni uzerinde yapılmaktadır Sonuclarında yalnızca bu evrene genellenmesi kacınılmazdır
O halde evreni tanımlama ve sınırlandırma, aslında, calışma evrenini belirlemek icin yapılmaktadır Boyle bir evreni belirlemenin en iyi yolu, amaca uygun olcutler geliştirmek ve bu olcutlere uyanları calışma evrenine almaktır(Karasar, 1999,s110)
Değişkenlerin Olculmesi
Evrenin, bilinmek istenen değerlerine (ortalama, standart sapma vb) “evren değer ya da “parametre denir(Karasar,1999,s110) Bilimsel araştırmaların coğu evren parametrelerine ilişkin soruların cevaplandırılması ile ilgilidir Bu soruların cevaplandırılmasında iki genel yaklaşım vardır Herhangi bir olcumun bir calışma evreni uzerinde uygulanması tam sayım ve kısmi sayım (ornekleme) şeklinde olabilir
Tam Sayım
Araştırma evreninin tamamının, yani o evrendeki butun birimlerin incelenmesine tam sayım denir Tam sayımın tipik orneği bir nufusun karakteristiklerini tum birimleri tarayarak saptayan nufus sayımlarıdır Tam sayım istisnai bir durumdur Genelde uzerinde tam sayım yoluyla olcum yapılabilecek evrenler, birimleri alan bakımından birbirine yakın ve sayıca cok sınırlı olan kucuk boyutta evrenlerdir Cok basit ve anlaşılır bir kavram olduğundan, ayrıca orneklemenin karışık işlem ve bağlayıcı kurallarından uzak olduğundan uygulanmasının basit oluşu tam sayımın avantajıdır Tam sayımı diğer bir avantajı, butun birimleri kapsadığından evrenin gerek buyukluğu gerek nitelikleri hakkında tam bir fikir vermesidir Tam sayım yoluna gidilmesini gerektiren neden, fazla ayrıntılı bilgilerin elde edilmek istenmesidir Bazı değişkenlerin cok ayrıntılın bilgilerine gerek duyulduğunda, orneğin faal nufusun tum meslek ve tum iktisadi etkinlik kolları itibariyle durumu bilinmek istendiğinde tam sayım yapılır Periyodik ve surekli ornekleme uygulamaları planlandığında ornekleme yonteminin en uygun şekilde duzenlenmesinde gereken bilgilerin elde edilmesi icin tam sayım yapılır (Gurtan,1982,s39)
Ancak bircok nedenden dolayı araştırmanın tam sayım yoluyla yapılması mumkun olmayabilir Bu nedenler şoyle sıralanabilir:
1 Tum araştırma materyaline ulaşılamayabilir
2 Araştırma materyali sayıca ve alanca buyukse zaman, maliyet engelleri olabillir
Tam sayım gerektirmeyen durumlar da aşağıda belirtilmiştir:
i Araştırma materyali ele alınan ozellikler bakımında homojen ise, orneğin, TV haberlerinde, spotlarında olduğu gibi
ii Araştırmanın amacı icin tam sayım hayati onem taşımıyorsa
Ayrıca tam sayıma başvurmak kontrol sorunları da yaratabileceğinden her zaman gerekli değildir Bu gibi durumlarda bir orneklemeye gitmek gerekir (Tavşancıl, Aslan,2001,s5354)
Kısmı Sayım (Ornekleme)
İncelenecek evreni meydana getiren birimlerin tamamının değil aralarından bir kısmının secilerek sadece bunların araştırmaya alınmasına kısmi sayım (ornekleme) denir (Gurtan,1982,s39)
Orneklem, belli bir evrenden belli kurallara gore secilmiş ve secildiği evreni tesil yeterliği kabul edilen kucuk kumedir (Karasar,1999, s110)
Bir evrenin, icinden secilmiş orneklemlere dayanılarak araştırılması amacıyla başvurulan işleme ornekleme denir Ornekleme, bir butunun kendi icinden secilmiş bir parcasıyla temsil edilmesidir, evrenden onu temsil edici orneklemin alınması işlemidir (Ergin,1991,s117)
Ornekleme Nedenleri
1 Orneklem, araştırmacıya buyuk zaman, enerji ve para tasarrufu sağlar
Tam sayımın gerektirdiği parasal harcamaları karşılayacak kaynaklar bulunmaz veya ayrılmak istenmezse,
Amaclanan bilgilerin cabuk elde edilmesi zorunlu olduğunda,
Tam sayımı yapacak miktarda yuksek derecede kalifiye eleman bulmak gucluğu varsa, ornekleme zorunludur
2 Uzerinde araştırma yapılacak birim buyudukce gerekli kontrollerin sağlanması gucleşmektedir Araştırmada amac cok veri değil, gecerli ve guvenilir veriler toplamak olduğundan denetimi daha kolay olan kucuk kumeler tercih edilir
3 Her araştırmada evreni tumu ile incelemeye gerek veya imkan olmayabilir
4 Belirsiz sayıda birimden oluşan evrenleri tamsayım ile kavramak mumkun değildir
5 Ornekleme yapılmadan araştırılmaya kalkındığında cozume ulaşmanın uzun zaman alması nedeniyle sorunun guncelliğini kaybetmesi veya şartlar değişebileceğinden cozumun gecersiz olması riskini de onlediğinden ornekelme zorunlu bir teknik haline gelmektedir (Ergin, 1991, s118119)
6 Etik zorunluluklardır (Karasar, 1991, s111)
ORNEKLEMİN TEMSİL EDİCİLİĞİ
Orneklem uzerinde varılan sonucları evrene genellerken en az hata ile vardamalarda bulunabilmek icin orneklemin evreni temsil etmesi, temel ozellikleri ile yansıtması gerekir
Bir orneklem, evren icinde aranan karakteristikleri yanlılığa yol acmadan yansıtması halinde temsil yeteneğine sahiptir
Orneklemin, evreni temsil etmesini sağlayan iki etmen;
Orneklemin yansızlğı,
Yeterli buyuklukte olmasıdır (Ergin, 1994, s73)
Orneklemede esas olan temsililiktir Orneklem buyukluğu temsililiğin sağlanmasında onemli fakat yardımcı bir aractır Bir orneklem yeterli buyukte olmadıkca sonuclarının guvenirliğinden soz edilemez Buna karşılık bir orneklem yansız değilse yeterli buyuklukte olması sonucların gecerliğini sağlamaz Buyuk orneklem yanılmazlığın garantisi değildir (Ergin, 1992,s75)
ORNEKLEM BUYUKLUĞUNU ETKİLEYEN ETMENLER
1Evrenin Benzeşikliği:
Orneklemede onemli olan, evreni temsil edebilecek “tipik birimleri bulabilmektir Evrenin benzeşikliği arttıkca, tipik birim bulma işi koloaylaşır Alınacak tipik birimlerden cıkacak sonucları benzerlerine genellemek kolaydır Olculmek istenen ozellik acısından evrenin benzeşikliği arttıkca alınması gereken orneklem buyukluğu de azalır Evrendeki birimler arasında farklılaşma buyudukce doğru sonuclara varabilmek icin daha buyuk orneklem alamak gerekecektir
2Değişkenlerin kontrolu – tarama ve deneme:
Bir araştırmada, kontrol edilemeyen onemli değişkenlerin sayısı arttıkca, evreni temsil edebilecek orneklemin buyukluğu de artar Bu nedenle, tarama modellerindeki bir araştırma icin gerekli orneklem buyukluğu, deneme modellerindeki bir araştırmaya oranla daha fazladır
3Cozumlemedeki gozenek sayısı:
Her gozenek, ayrı ozellikteki bir alt grubu temsil ettiğine gore, her grubun kendi evrenini temsil edebilecek buyuklukte secilmiş olması gerekir Bu nedenle, gozenek sayısı artıkca, orneklemin buyukluğu de artar Bunun icin once verilerin nasıl cozumleneceği kararlaştırılır Alınması duşunulen orneklemin en cok bolunebileceği gozenek sayısı bulunur Sonra bir gozenekteki orneklem buyukluğu hesaplanır Bu sayı ile gozenek sayısı carpılarak, gerekli toplam orneklem buyukluğu bulunur (Karasar, 1999, s119)
4Ornekleme turu:
Ornekleme turu de orneklem buyukluğunu etkiler Orneğin oranlı orneklemelerde gerekli orneklem buyukluğu daha kucuktur Bu teknik icinde en az sayıda birim gerektireni tabakalı orneklemedir Basit random orneklemelerde, aynı guven duzeyine ulaşmak uzere gereken orneklem buyukluğu tabakalı orneklemeye oranla daha buyuktur
5Kestirilen evren değer turu:
Kestirilmek istenen evren değerin turu, onun ortalama, standart sapma, oran, ortanca vb oluşu, alınması gereken orneklem buyukluğunu etkiler Orneklem buyukluğunu saptayabilmek icin, hangi evren değer turunun kestirilmek istendiği ve bunun standart hata formulunun nasıl olduğu da bilinmek zorundadır
6Evren değeri temsilde aranan guven duzeyi ile sapma miktarı:
Sapma, evren değer ile orneklem değer arasında izin verilebilecek farklılaşmadır Sapma değeri, araştırmacının, evren değeri kestirmede gosterebileceği toleransın ifadesidir Araştırmacı, olctuğu alanın duyarlılık derecesine gore sapma miktarını, kucuk ya da buyuk tutabilir Sapma miktarı coğaldıkca, kestiri daha az duyarlı olur, gerekli orneklem buyukluğu de kuculur
Guven duzeyi, orneklemin cok sayıda yinelenemsi halinde elde edilecek orneklem değerlerin, belli sapma sınırları icinde, evren değeri temsil edebilme olasılığıdır Guven duzeyini de araştırmacı kendi secer
Coğunlukla %95 yada %99 olarak alınır Yanılma olasılıkları sıra ile %5 ile %1 ’dir Formullerde, yanılma olasılıklarının “z değerleri kullanılır
0,5 icin 196
0,1 icin 258
Guven duzeyi yukselince, guven aralığı ve sapma da artar
Sapma ve guven duzeyini, ayrı ayrı, istenen duzeyler de tutabilmenin yolu, orneklem buyukluğunun ayarlanmasıdır Bu amacla kullanılan genel formul:
(z)(SH) e ’dir
(z): Guven duzeyi
(SH): Standart hata
e: sapma değeri
7Olanaklar:
Araştırmacı, herşeyin en iyisini yapmak icin işe başlar Ancak kısa zamanda gorur ki, “ideal den bazı odunler vermek zorunda kalınabilmektedir İdeal “varolan koşullarda en uygun olan olarak algılanmalıdır
Bu nedenle, varolan para, insan gucu ve teknik olanakları dikkate alan araştırmacı, kestirilmek istenen evren değer turu, guven duzeyi ve sapma sınırları ile olanakalrın birleştirilmesi gibi konularda yeni onlemler duşunerek orneklem buyukluğunde olabilecek duzeltmeleri yapabilir
Kestirilmek istenen evren değerin, cok buyuk orneklem gerektirmesi halinde, bunun aranması gereken “en uygun bir değer olup olmadığı sorusu cevaplandırılmaya calışır Ornekleme turu de orneklem buyukluğunu etkiler (Karasar, 1999, s123)
ORNEKLEMENİN YAPILMASI
İyi bir orneklemede, genellikle, belli işlemlerin gercekleştirilmesi gerekir Bunlar:
1 Calışma Evreninin Tanımlanması: Orneklemenin yeri, araştırmanın amacları doğrultusunda, sonucların genellenmek istendiği evrenin sınırlandırılıp calışma evreninin tanımlanmasıdır Her amac icin en uyugun olan bir calışma evreni vardır Calışma evreninin sınırlandırılması genel, tanımlanması ise ozel olcutler gerektirir Bu olcutler, evrendeki unitelerin turunu, bulundukları yer ile ayrıntılı oteki ozelliklerini belirler niteliktedir
2 Evrendekilerin Listelenmesi: Olasılığa dayalı yansız bir orneklemenin temel koşullarından birisi de, calışma evreninin elemanlarının tam bir listesine sahip olmaktır Boyle bir liste olmadan, orneklemenin yansızlığından sozetmek olanaksızdır Boyle olunca da, sonucların, araştırmaya katılanlar dışında kimlere genellenebileceği ve yanılma paylarının ne olabileceği konularında bir şey soylenemez
3 Ornekleme Turunun Belirlenmesi: Orneklemede, iki temel yaklaşımdan hangisinin izleneceğinin kararlaştırılması da onemli bir sorundur Bu konuda karar verirken iki şeyi dikkate almak gerekir Bunlar:
1Evrendeki elemanların gosterdiği dağılım ve elde edilebilecek listesinin şekli ile
2Evreni temsilde aranan tamlık ve bu işin gerektirdiği maliyet arasında kabul edilecek dengedir
4 Orneklem Buyukluğunun Kararlaştırılması:Orneklemenin belki en guc aşaması orneklem buyukluğunun belirlenmesidir Bu konuda kesin yargılara varılamaz Ancak, yaklaşık hesaplamalarla, durumu sayılaştırma olanağı vardır
5 Orneklemin Alınması: Orneklemin amacına hizmet edebilmesi, belirlenen buyuklukteki bir orneklemin, yansızlık kuralına uygun bicimde secilmesi ile olanaklıdır Yansızlık kuralından her sapma, sonucta, cok onemli yorum yanılgılarına neden olur Araştırmanın her aşamasında gosterilmesi gereken ozen, orneklem alınmasında da sergilenmek zorundadır Orneklemede yansızlığı korumanın, pratikte uc yolu vardır Bunlar:
1Ad cekme, yazı tura atma vb
2Yansız numaralar cizelgesini kullanma ile
3Yansız diziden eşit aralıklarla secme ’dir
6 Temsililiğin sınanması: Ornekleme yapıldıktan sonra, yansızlık kuralının ne olcude calıştığı, orneklemin evreni ne olcude temsil edebildiği bilinmek istenir Bu amacla, orneklemdekilerle evrenlerdekilerin bilinen bazı ozellikleri karşılaştırılır: cinsiyet oranları, yaş dağılımları vb gibi Bu bilinen ozellikler bakımından, evren ile orneklem arasında onemli sayılabilecek bir farklılaşma yoksa, oteki ozellikler acısından da temsiliğin sağlanacağı kabul edilir (Karasar,1999,s116129)

 

[Yapay-Zeka]

Evren ve örneklem kavramları sosyolojide önemli bir yere sahiptir. Evren, araştırmanın genellenmek istendiği tüm elemanların oluşturduğu bütündür. Evren, ortak özelliklere sahip canlı ya da cansız her türlü elemanı içerebilir. Araştırma sonuçlarının genellenmek istendiği grup olarak da tanımlanabilir. Evren seçimi, araştırmanın kapsamına giren gruptur ve verilerin elde edilmesi ile bulguların genellenmesi açısından önemlidir. Evren, gerçek ve varsayılan olarak iki gruba ayrılabilir. Gerçek evren, fiilen mevcut olan birimlerin meydana getirdiği evrendir. Varsayılan evren ise mevcut olmayan, fakat olması muhtemun olan birimlerin oluşturduğu evrendir.

Örneklem, belirli kurallara göre seçilen ve seçildiği evreni temsil etme yeteneğine sahip küçük bir kümeyi ifade eder. Ornekleme, bir bütünün kendi içinden seçilen bir parçasıyla temsil edilmesi işlemidir. Orneklem seçiminin temsil ediciliği, orneklemin evreni temsil etmesi ve temel özellikleri ile yansıtması önemlidir. Ornekleme yaparken, evrendeki elemanların tam bir listesine sahip olmak, orneklem turunu belirlemek, orneklem buyuklugunu kararlaştırmak, orneklemi almak ve temsililiğin sınanması gibi adımlar önemlidir. Orneklemde yansızlık kuralının ve temsililik prensibinin ön planda olması gerekmektedir.

Ornekleme nedenleri arasında zaman, maliyet tasarrufu, temsil yeteneği ve etik zorunluluklar yer almaktadır. Orneklem buyuklugunu etkileyen etmenler arasında evrenin benzeşikliği, değişkenlerin kontrolü, ornekleme turu, cozümlemedeki gözene sayısı, ornekleme turu ve kestirilen evren değer turu gibi faktorler bulunmaktadır. Orneklemenin temsil ediciliği için yansızlık kuralınının sağlanması ve yeterli buyuklukte olmasına özen gösterilmelidir.