Şathiye, Ilahi, Nutuk, Deme ve Nefes Nedir?

[SoruCevap]

Şathiye nedir
Ilahi nedir
Nutuk nedir
Deme nedir
Nefes Nedir?

Şathiye
Dini ve tasavvufi halk şiirinde mizahi manzumelere genel olarak şathiye adı verilir.
Şathiyeler, mutasavvuf şairlerce söylenmiş ya da yazılmış, tasavvufi inançları dile getiren, anlaşılması yorumlanmasına bağlı şiirlerdir. Tasavvufi konuları işleyenleri şathiyat-ı sûfiyâne adını alırlar. Şathiyelerde Allah’ın celâl sıfatının değil, cemâl sıfatının ön plana çıkarıldığı görülür. Bu tür şiirlere genellikle Bektaşi-Alevi şairlerinde rastlanır. Allah ile alay eder gibi yazılmış şathiyeler küfür sayılmıştır.Ama şathiyeler asla küfür değildir.Şathiyeler biçimce komik ve alaylı olabilir ama şathiyede aranan şiirin arkasındaki düşüncedir.Anlanıp yorumlandığında çok derin anlamlara sahip oldugu görülür.Şathiye çok derin tasavvufi konular işleyen felsefi şiirlerdir.Kaygusuz Abdal şathiye yazmıştır.

İlahi
İlahi, Allah'ı övmek, O'na dua etmek ve en büyük aşkın Allah aşkı olduğunu belirtmek amacıyla yazılmıs makamla okunan dini tasavvufi halk edebiyatı nazım şeklidir. Arapça kökenli bir kelimedir. Bir başka kullanımı da şaşma ve sitem bildiren ünlemdir.
İlahiler çok eski zamanlardan bu yana dinlerin ve inançların önemli bir parçasını oluşturmuştur. Her dinin ilahilere farklı bir bakışı vardır. Her dinin farklı ilahileri vardır. İlahiler bir dinin kutsal metinlerinin bir parçasını oluşturup, kutsi bir mahiyete sahip olabilir veya sadece o dinin inandığı Tanrı veya tanrısal mefhumları övmek için inananlar tarafından yazılmış, kutsiyeti bulunmayan metinler de olabilirler. İlahiler çoğu dinde din eğitiminin önemli bir parçasıdır. Bazı dinlerde ve inanışlarda ilahi söylemek bir tür ibadettir. Fakat, ilahi söylemek çoğu inanışta belirli ibadetlerin sadece bir parçasını oluşturur.
İlahiler tarikatlere göre değişik isimler alır. Mevlevilerde ayin, Bektaşilerde nefes, Alevilerde deme(deyiş), diğer tarikatlerde de cumhur ve ilahi adını alır.
7'li, 8'li ve 11'li hece ölçüsü ile yazılır. Dörtlük sayısı 3 ila 7 arasındadır.

İlahi nazım şeklinin öncüsü YUNUS EMRE'dir.Yunus Emre, şiirlerini halkın anlayabileceği sade bir dille yazmıştır.Hece ölçüsü kullanmıştır.11'li hece ölçüsünü kullanmıştır.Halkın içinden biri olduğu için halk tarafından çok sevilmiştir ve dili halkın dilidir.

Nutuk (edebiyat)
Nutuk, tarikata yeni giren dervişlere, tarikat derecelerini, tarikat adâbını öğretmek için söylenmiş şiirlerdir. Türkmen Alevi ve Bektaşilerinin, aşık tarzı halk edebiyatı nazım türü olan nefese verdiği isimdir.
Türün en önemli temsilcisi Kaygusuz Abdal'dır.

Deme
Halk edebiyatının "tasavvufi halk edebiyatı" ya da "tekke edebiyatı" denilen türü 12'nci yüzyılda Ahmed Yesevi ile başladı. Ama Anadolu'nun bu alandaki ilk ve en büyük şairi Yunus Emre'dir. Anadolu'da 19'uncu yüzyıla değin çeşitli tarikatlarla gelişen bu edebiyat geleneğinin sürmesinde en önemli rolü Alevi-Bektaşi ve Melami-Hamzavi şairler oynadı.
Tekke edebiyatı şairleri, yalın bir dille, hece ölçüsüyle ya da aruzun heceye yakın yalın kalıplarıyla şiirler yazdılar. Tekke şiirinin genel adı, özel bestelerle okunan ve tarikatlara göre değişik isimlerle anılan ilahilerdi. Nazım birimi dörtlüktü. Ama gazel biçimde yazılmış ilahiler de vardır. Bu edebiyatın düzyazı biçimini ise evliya menkıbeleri, efsaneler, masallar, fıkralar ve tarikat büyüklerinin yaşamlarını konu alan yapıtlar oluşturur.genelde 8'li hece ölçüsü ile 4+4 kalıbıyla yazılır.telmih,tenasüp,tezat,mübalağa,gibi sanatlar sıkça kullanılır. masiva yani allah dışındakileri önemsememe söz konusudur.ilahilerin mevlütlerde bir ezgi ile söylenmesinin sebebi;hece ölçüsü,kafiye şeması ve ahenk unsurlarıdır.
Örnek:
cennet cennet dedikleri
birkaç köşkle birkaç huri
isteyene ver sen onu
bana seni gerek seni

Nefes (edebiyat)

Nefes (edebiyat), Dini temellere bağlı aşık edebiyatı nazım şekillerinden ilahilerin Alevi-Bekteşi aşıklarınca yazılanlarına denir. Konusu genellikle tasavvuftaki vahdet-i vücud, Alevi-Bektaşi ilkeleri, tarikat kurallarıyla ilgilidir. Dili sade bir Türkçe olan nefesler biçim olarak koşmaya benzer. Dörtlükler halinde hece ölçüsünün 7, 8, 11'li kalıpları ile ya da az da olsa aruzla yazılanlara rastlanmaktadır. Dörtlük sayısı 3-7 arasında değişir. Fazla da olabilir.

 

[Editör]

Şathiye, genellikle dini ve tasavvufi halk şiirinde mizahi ve alaycı bir üslupla yazılmış manzumelerdir. Şathiyeler, tasavvufi inançları dile getiren şiirler olup, genellikle Bektaşi ve Alevi şairler tarafından yazılmıştır. Allah'ın cemal sıfatını vurgulayan şathiyelerde derin tasavvufi konular işlenir ve metinlerin yorumlanması önemlidir. Şathiye türündeki eserler, kaynaklarda genellikle Bektaşi-Alevi şairleri arasında öne çıkmaktadır.

İlahi, dini ve tasavvufi halk edebiyatının bir nazım şeklidir. Allah'ı övmek, O'na dua etmek ve ilahi aşkı vurgulamak amacıyla yazılan eserlerdir. Her dinin farklı bir bakış açısıyla ele aldığı ilahiler, dinlerin kutsal metinlerinde yer alabilir veya sadece Tanrı'yı övmek amacıyla yazılmış olabilir. İlahiler, genellikle tarikatlarda ayin sırasında okunur ve Mevlevi, Bektaşi, Alevi vb. tarikatlarda farklı isimlerle anılır. İlahiler, 7'li, 8'li ve 11'li hece ölçüsü kullanılarak yazılır ve dörtlük sayısı 3 ile 7 arasında değişebilir.

Nutuk, tarikata yeni giren dervişlere yönelik öğüt ve nasihatleri içeren şiirlerdir. Türkmen Alevi ve Bektaşi geleneğinde önemli bir yere sahip olan nutuklar, aşk ve tasavvuf konularını işler. Bu nazım türü, genellikle tarikat adabını öğretmek amacıyla söylenir ve temsilcisi olarak Kaygusuz Abdal öne çıkar.

Deme, halk edebiyatının tasavvufi yönünü temsil eden bir nazım şeklidir. Ahmed Yesevi ile başlayan tekke edebiyatının en büyük şairlerinden biri olan Yunus Emre, Anadolu'nun bu alandaki öncülerindendir. Deme, genellikle hece ölçüsüyle yazılır ve yalın bir dille anlatımı destekler. Halkın içinden gelen şairler, ilahileri düzyazı formlarında da kullanabilirler. Tekke edebiyatının genel adı olan ilahiler, tarikatlara göre değişik isimlerle anılır ve dini içeriklere sahiptir.

Nefes, Alevi-Bektaşi inançlarını yansıtan ilahilerdir. Genellikle tasavvuftaki vahdet-i vücud ve tarikat kurallarını konu alan nefesler, sade bir Türkçe ile yazılmıştır ve koşma türünde olabilir. Hece ölçüsüyle ya da az da olsa aruzla yazılan nefeslerde genellikle 3 ila 7 dörtlük bulunur. Bu nazım şekli, Alevi-Bektaşi aşıklar tarafından bestelenerek okunur ve dini inançlara vurgu yapar.