PSİKOZ VE ŞİZOFRENİ

[SoruCevap]

Psikoz bir sendromdur. Sendromsa bir semptomlar kümesidir. Semptom bir hastalık belirtisidir.

PSİKOZUN BELİRTİLERİ:

1-Hezeyan (Sanrı/Delir): Kanıtla ve mantık yoluyla çürütülmesine rağmen,kişinin kültürü, dini, eğitimi ile ilişkili olarak normal kabul edilemeyecek inançlarıdır. Örneğin: iyi tanıdığınız biri, bir gün kendini mehdi veya Atatürk ilan edebileceği gibi televizyondaki şarkıcının şarkı sözlerinin kendisi için yazıldığını iddia edebilir. Hiçbir kimse ve güç onu bu düşüncesinden alı koyamaz.

2-Halüsinasyon: olmayan ses, görüntü, tat, koku, dokunma hissi algıladığını kişinin bildirmesidir. Kişi, kendi kendine konuşıyorsa onun kendi dünyasından konuşan biriyle sohbet ettiğini veya kavga ettiğini izliyorsunuzdur. Ona gerçekte yanında biri olmadığını anlatamazsınız. Örneğin: Kişi büyü yaptırılıp yemeğine domuz yağı konulduğunu ve bunu tadını aldığını söyleyebilir. Yine sizin ona yemeğin tadının normal olduğunu söylemeniz hiçbir şey ifade etmez. Ancak onu öfkelendirebilirsiniz.

3-Desorganize konuşma: Söze başladığınızda konuşmanızın bir konu başlığı ve çerçevesi vardır.şizofrenide de bu çerçeveyi hissedersiniz. Ama içerikte size ne düşündüğünü düzgün cümleler ve açık içeriklerle net bir şekilde ifade edemez.

4-Desorganize davranış: Örneğin, üzerinizdeki ceketi ısrarla isteyebilir,sormadan size ait olan bir şeyi almaya kalkabilir. Odadaki ampulü sökmeye çalışabilir. Bu bizar davranışın altında genellikle bir düşünce bozukluğu yatar. Ampulün içinde kamera olduğu şeklinde bir düşünce bozukluğu sahibi olabilir.

PSİKOZ ÇEŞİTLERİ
İlaca bağlı psikotik bozukluk
Kısa psikotik bozukluk,
Şizofreniform Bozukluk,
Şizoaffektif bozukluk,
Şizofrenik bozukluk
Delüzyonel ( Paranoid) Bozukluk,
Paylaşılmış Paranoid Bozukluk,
Genel tıbbi koşullara bağlı psikoz
Psikozu ek bir özellik gibi gösteren hastalıklar
(Mani, depresyon, Alzheimer)
ŞİZOFRENİ

ŞİZOFRENİ NEDİR?

Düşünce, duygu ve davranışlarda önemli bozuklukların görüldüğü, hastanın kişiler arası ilişkilerden ve gerçeklerden uzaklaşarak, kendi dünyasında yaşadığı, genellikle gençlik çağında başlayan bir beyin hastalığıdır.
Sıklıkla 15-25 yaş arasında başlar
Diabet, kalp yetmezliği, KOAH gibi kronik hastalıklarda olduğu gibi; alevlenme ve yatışma dönemleriyle gider
Düşünce ve algılamada, hareket ve duygulanımda, kişiler arası ilişkilerde bozulmaya, mesleki ve sosyal işlevsellikte gerilemeye neden olan bir hastalıktır
Şizoreni psikozdan fazlasıdır. Psikoz bir yangınsa şizofreni yangından sonra arta kalan kül, köz, ve geri kalan her şeyi de kapsar.
Şizofreni %25 – 50 arası intihar eder.
%10 başarılı olur.
Genel topluma göre ölüm oranı 8 kattır.
Şizofreni, normallere göre 20- 30 yıl kısa yaşar.
Görülme sıklığı ve yaşam boyu prevalansı: %1
Dünyada 60-70 milyon, Türkiye’de 600-700.000 kişi
Kadınlarla erkekler arasında görülme sıklığı aynı ve hastalığın başlama yaşı kadınlarda 2-3 yıl daha geç ve hastalığın seyri kadınlarda daha iyi görülür.
Ölüm sebebi ( kardiyovasküler hastalıklar,sigara, sağlıksız diyet, obezite, hareketsizlik, diyabet… Çünkü hastalığın en önemli belirtisi kendisine bakamazlar. Tedavi olmamış ve kronikleşmiş (eskimiş-6 aydan uzun süren zaman dilimi) şizofreni karşıdan bakan herkes tanır. Saçı sakalı birbirine karışmış üstü başı kir pas içinde, tırnakları uzamış ve kirlenmiş ve kendine spesifik çok kötü bir koku içinde izleyebilirsiniz. Bu tarif sizi aldatmasın, hastalık erkenden tanınır ve tedavi edilirseve sosyal destek ağı sağlamsa pırıl pırıl bir delikanlı genç de görebilirsiniz, kafanızda küçük bir soru işareti belirebilir. Bir farklılığı var ama ne? Diye kendinizi düşünür bulabilirsiniz.

ŞİZOFRENİNİN TANIMI:

A) Pozitif Belirtiler:

Bir ay içinde aşağıdaki 4 belirtiden 2’si;

1-Hezeyan

2-Halüsinasyon

3-Dezorganize konuşma

4-Dezorganize veya katatonik davranış

Negatif belirtiler

B) Sosyal ve mesleki işlevlerde bozukluk;

Kendine bakım, aile yaşantısı, iş yaşantısı, kişiler arası ilişkilerde performansta düşme.

C) 6 ay süre.

ŞİZOFRENİNİN TİPLERİ:

Paranoid tip (şüphe, büyüklük,din) en çabuk farkedilen en çok korkutan ve en gürültülü seyreden tip olmasına rağman tedavide en iyi yanıt verendir.

Dezorganize tip, yani sinsi başlayan ve düzelmesi en az olan ilaçlara cevap az veren en bizar görünendir.

Katatonik tip, ise davranış bozukluklarıyla gider garip vücut duruş, postür, jest ve mimiklerle öncelikle kendini gösterir.

Farklılaşmamış tip, herhangi bir tipe ayırdedemediğimiz şizofreni türüdür.

Rezidüel tip (negatif belirtiler baskın,girişimcilikte azalma,düşüncede somutlaşma ve fakirleşme, özbakımı kötü, vurdumduymazlık).

Basit şizofreni ( sinsi ve yavaş başlangıç, negatif belirtiler). Sinsice başlar hiç alevlenmeden için için yanarak kişinin kişilik özellikleri yetenek kapasite, motivasyonel özelliklerini elinden alır. Bu hastalar; ergenlik proplemleri,vurdumduymazlık, tembellik ve sorumluluk almama ile karıştırılırlar.

ŞİZOFRENİNİN POZİTİF BELİRTİLERİ: Hezeyan (Sanrı), halüsinasyon, desorganize konuşma ve davranışlar: Dramatiktirler (herkes farkeder) Gerçeklikten koparırlar, antipsikotik ilaçlara iyi cevap verirler.

ŞİZOFRENİNİN NEGATİF BELİRTİLERİ: Aloji (Düşünce, konuşmada akıcılık ve yaratıcılık kaybı). Asosyallik (İçe kapanıklıktır ) (Anti-sosyallik, kural tanımamazlıkla karıştırmayalım. Anhedoni ( Zevk alamama), Avolusyon(Motivasyon kaybı, hijyen kaybı, iş kaybı).
Genellikle 25 yaş altı başlar,
15-40 yaş arası sık görülür,
Erkeklerde tepe başlama yaşı 25 altı,
Kadınlarda tepe başlama yaşı 25- 35
%3 ile 10 arasında 40 yaşından sonra başlıyor,
Tedavi altındaki hastaların %90’ı 15-55 yaş arasındadır,
10 yaş altı, 60 yaş üstü başlaması nadirdir,
Kadınlarda şizofreni hastalık daha iyi huylu seyreder,
Şizofrenik ailede doğum oranı artmaktadır.
Şizofrenik hasta daha yüksek kaza, hastalık, intihar riskine sahiptir.
Şizofrenik tanı koyduran laboratuar testi yoktur
Şizofreni oranında kadın- erkek eşitliği,
Şizofrenik erkeklerin %50’sinden fazlası kadınların 3’te 1’i 25 yaşından önce hastaneye başvurur.
Sigara içme oranı 3/4.
Tüm sosyo-ekonomik ve kültürlerde şizofrenide eşitlik.
Hastalığın ekonomik maliyeti çok yüksek.
ETİYOLOJİ

Nedeni bilinmemektedir. Kış sonu, bahar başlarında doğan çocuklarda yüksek görüldüğü tespit edilmiştir. Aile, ikiz, evlatlık çalışmalarında genetik yük çevresel yükten daha yüksek.

Biyokimyasal çalışmalar; dopamin, serotonin,norepinefrin, glutamat, stres- yatkınlık modeli: Biyolojik, psikolojik, çevresel stres, travma, madde( esrar, kokain vs.).

Kıtlık dönemlerinde doğanlarda şizofreni olma oranı yüksek olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca baba yaşının yüksek olmasının çocukta şizofreni hastalığının ortaya çıkma olasılığını arttırdığı tespit edilmiştir.

Kromozomlar 5,6,8,11,18,19,22 ve X.

GENETİK İKİZ ÇALIŞMALARI

Şizofreni hastasının tek yumurta ikizinde %47-50, Şizofreni hastası olan iki ebeveynin çocuğunda %40, Tek şizofreni ebeveynin çocuğunda %12, Şizofrenili hastanın çift yumurta ikizinde %12, Şizofrenili hastanın normal kardeşinde %8 oranında şizofreniye rastlandığı tespit edilmiştir.

ŞİZOFRENİDE İNTİHARI BELİRLEYİCİ FAKTÖRLER

Erkeklerde, yüksek eğitim görenlerde, gençlerde, atlanmış depresyon (psikoz sonrası depresif dönem), beyaz ırklarda görülme riski yüksektir.

Boşluk hissi, işsizlik, ruhsal işkenceden kaçma ,sosyal izolasyon, yüksek beklenti,tedaviye bağımlılık, yeti yitimi,hastalığın farkına varma, ilaç bağımlılığı, reddedilme, umutsuzluk hastaneden taburcu olduktan hemen sonra / hastalığın başlangıç döneminde intihara neden olan faktörlerdir.

ŞİZOFRENİ HASTALIK ÇIKIŞINI ARTTIRAN SEBEPLER

LSD’de halüsinojen kullanımı, Concerta, Ritalin ( metilfenidate), hamilelik, kaza sonrasında yaşananlar, kayıplar, evlilikler, stres- travma ve aşırı mutlu eden olaylar hastalığın çıkışını arttıran sebeplerdir.

ŞİZOFRENİDE CİNAYETİN ÖN GÖRÜCÜ BELİRTİLERİ:

Şiddet içeren hezeyan, halüsinasyon.Hastanede tehlikeli davranışlar, Daha önce hastada şiddet öyküsü, Önceden kestirilemeyen saldırganlık. Tüm bunlar kimsenin gözünü korkutmasın. Ortalama bir şizofreni hastasını toplundan korumak lazım. Toplumda genel yargı; şizofrenilerin tehlikeli olduğu yönündedir. Bu yüzden hastalarımız iş kaybı, eş kaybı, fazlasıyla yaşarlar ve içe kapanırlar. Ortalama bireyden daha yüksek bir saldırganlık potansiyelleri yoktur. Tersine onları bedensel ve psikolojik şiddetten korumak lazımdır.

Şizofrenide Olumlu Gidiş Belirtileri

Aniden, renkli, geç yaşta başlangıç, Stres etken olmuşsa, Katatonik- şizoaffektif ise, aile düzenli, duygu dışa vurumu düşük ise (sakin, sabırlı iyi iletişim kurabilen, hastalığını ve hastayı kabullenen, razı gelen), Erken tedavi edilmişse,Gelişmekte olan ülkelerde.

Şizorenide Olumsuz Gidiş Belirtileri:

Erken ve sinsi başlama,Şizoid ve şizotipal kişilik bozukluğu varsa,Hastaneye çok ve uzun yatma,Kalıtımsal yük varsa,Negatif belirtiler baskınsa,Aile ortamı bozuk, duygudurumunun dışa dönük olması,Hastanın kendinden ve ailenin hastadan beklentileri yüksek ise.

İyileşme oranları:
%20-30 Normale benzer,
%20-30 hafif hastalık belirtileri,
%40-60 ağır hastalık belirtileri (%20-30 pek çok hastane yatışları görülür) ,
Hastalık Öncesi Kişilik Özellikleri

ŞİZOTİPAL

Olağan dışı algı düşünce, davranış, konuşma, giyim tarzı görülmektedir. Yakın arkadaşı ve sırdaşı yoktur. Kısıtlı, uygunsuz duygulanım, acayip ve kendine özgü giyim tarzı vardır.

ŞİZOİD

İçe kapanıktır. Duygusal kısıtlılık gösterir.Övgüye ve yergiye tepki göstermez. Cinsel hayata da ilgisizdir. Sırdaşı yoktur

PARANOİD

Güvensiz ve kuşkucudur. Başkalarının kendisini sömürdüğününden, aldattığından, veya kendisine zarar verdiğinden kuşkulanır. Başkalarına sır vermek istemez, öfkeli ve kin besler, Aşağılandığına veya gözdağı verildiğine dair anlamlar çıkarır

Şizofrenide Tedavi Amaçları:
Alevlenme dönemlerini önlemek
Alevlenme dönemlerini erken fark edip ayaktan tedavi etmek
Alevlenme dönemi yatıştıktan sonra hastalığa bağlı yeti yitimini en aza indirmek
Hastanın sorunlarla başa çıkma kapasitesini arttırmak
Tedavi
Biyolojik tedaviler: Antipsikotikler, antidepresanlar, antiepileptikler, antikolinerjikler
Destekleyici nitelikte bireysel psikoterapi
Grup tedavileri
Sosyal beceri eğitimi
ŞİZOFRENİDE EKT (ELEKTROKONVULSİF TERAPİ/HALK ARASINDA ELEKTROŞOK DİYE BİLİNİR)

Örneğin: Kısa süreli anestezi altında ve hastane koşullarında uygulandığı zaman doğru endikasyonla yapılmışsa çok güvenilir ve bazen de hayat kurtaran bir tedavi metodudur. Ne yazık ki toplumda sinema ve televizyonda elde edilen yanlış yargılar sayesinde acı veren, korkutan, bir işkence aleti gibi algılanaması çok büyük bir talihsizliktir. Ve tamamen yanlış bilgidir.