Psikoloji ve Stoa Felsefesi

[SoruCevap]

İnsanlığın tamamı hayatı keyifli ve tatminkâr formda yaşamayı hedefler. Son yüz yıl içinde insanların huzursuzluk, tasa ve dehşetlerinin tahlili için çeşitli araştırmalar yapılmaktadır. İnsan his ve davranışlarını inceleyen bilim kısmı olan Psikolojide de tahlil yolu ismine birçok yaklaşım vardır. Yol ve usuller farklı olsa da mutlak emel her vakit insanın memnun olmasını engelleyen olumsuz his ve niyetlerin önüne geçmek olmuştur.

Roma’nın en büyük ve en değerli imparatorlarından olan Aurelius, yaklaşık 20 yıllık egemenliği sırasında, bir yandan çocuklarının vefatıyla baş ederken bir yandan da savaşları yönetme azmini Stoacılıktan alır. Aurelius şöyle der ‘’Eğer, bir dış etken seni üzerse, duyduğun acı, o şeyin kendisinden değil senin ona verdiğin kıymetten geliyordur. Onu da her an kaldırma gücün vardır.’’

Anadolu’da bir Yunan köyünde köle olarak dünyaya gelen Epiktetos ise ‘’Kişileri yaşananların kendileri değil, o yaşananlara bakış açıları rahatsız eder.” Der.

Günümüzde en faal ve kabul gören yaklaşım olan, Bilişsel Davranışçı Terapi ise, ‘’Belli durumlar karşısında ortaya çıkan his ve davranışlarımızın sebebi yaşadığımız olaylar değil, bizim o olaylar hakkındaki niyetlerimiz ve onlara yüklediğimiz anlamlardır’’ bakış açısını savunur.

Bilişsel Davranışçı Terapi 50’lerin ortalarında Amerikalı bir psikolog olan Albert Ellis tarafından geliştirilen Rasyonel His Terapisidir. RDT’in felsefi kökenleri Stoacı okuldan Epiktetus ve Markus Aurelius’a kadar uzanır. Binlerce yıl evvel Aurelius ve Epiktetos’un telaffuzları ve 50’lerin ortalarında ortaya çıkan BDT yaklaşımının bu kadar örtüşüyor olması elbette tesadüf değildir. Hayatları çeşitli acı ve çabalarla dolu bu insanların ortak bakış açısı Pollyannacılık değil Rasyonel bakış açısıdır.

Bunun yanında memnunluk ve acı hayatın doğal akışında olan şeylerdir. Stoacılığa nazaran mutluluğa ulaşmak için tabiata uygun yaşamak gerekir. Kabul ve Kararlılık Terapisinin (ACT) de vurguladığı üzere kimi vakit hayatın akışına karşı çaba etmek, akıntının bilakis kürek çekmek yerine fark etmek kabullenmek ve kucaklamak gerekir. ACT, Stoa ideolojisi üzere yaşanan şiddetli süreçler içerisinde dahi hayata mana katmayı, tabiatın akışına uyumlu yaşamayı ve Ruhsal Esnekliği arttırmayı amaçlar. Öte yandan Romalı düşünür ve devlet adamı Seneca’nın sürgün dolu, inişli çıkışlı hayatını göz önünde bulundurduğumuzda ise gayret biçimi ve hayata yüklediği manalar, Avusturya asıllı psikoterapist Victor E. Frankl’i anımsatıyor. Frankl, Nazi kamplarında yıllarca sürgün yaşadıktan sonra kamptan canlı ve ruh sıhhati yerinde kurtulan sayılı insanlardan biridir. Nazi toplama kampında fark ettiği şeylerden biri de her durumda bir seçeneğin olabileceği kanısıdır. İnsanların yaşadığı en makûs durumlarda bile ruhsal özgürlüğün ve bağımsızlığın içimizde bir yerlerde gizli olduğunu belirtmiştir.

Hasebiyle, gerek profesyonel bakış açısıyla değerlendirdiğimde, gerek kendi hayatımda edindiğim deneyimler sonucunda Stoa İdeolojisi insanlığın keyifli ve tatminkâr halde yaşaması için Antik çağdan bu yana bize ışık tuttuğunu görüyorum. Bilhassa de çaresizlik ve dert hissini sık sık yaşayan 21.Yüzyıl beşerinin bu bakış açısına daha fazla muhtaçlığı olduğunu düşünüyorum.

Ömrünüze Stoacı gözüyle bakmanız dileğiyle..