Öfke Kontrol Bozuklukları

[SoruCevap]

Öfke farklı iç ve dış tesirlerle ortaya çıkan, değişik seviyelerde tepkisel davranışlara yol açan, evvelce planlanmayan, kişiyi tehditlere karşı savunma hedefli, kozmik, çok kızgınlık duygusudur Öfke hissinin yaşanma biçimi onu uygun yahut makus kılar. Öteki olumsuz hislere nazaran daha çok ziyan verir.

Kimi vakit orta şiddette, kısa müddetli ve hatta bireye yararlı, kimi vakit ise çok şiddetli, ağır, daima ve yıkıcı olabilmektedir. Öfke, yoğunluğunda ve müddetinde çeşitlilik gösteren içsel duygusal bir yaşantıyken; saldırganlık, bireye, objeye ya da toplumsal sisteme ziyan verebilen davranışlardır. Öfke durumunda dikkat daralır, yürütücü fonksiyonlar zayıflar ve böylelikle sonucunu düşünmeden yıkıcı davranışlar sergilenebilir. Kızgınlık, öfkenin daha hafif halidir. Öfkenin artması ise saldırganlık ve şiddete yol açar.

Öfke, makul bir hücum, tehlike, tehdit, tenkit ya da mahzur karşısında ortaya çıkan bir duygusal yansıdır. Öfkeyi söz ederken yakın etrafımızdaki şahıslardan model aldığımız davranışları gösteririz. Yani çocuklarınız sorun karşısında sizin tahlil biçiminizi izler ve model alırlar.

Öfke şiddetinin artmasının nedenleri

Empati eksikliği

Tahammül eşiğinin düşük olması

Sorun çözme hünerlerinde yetersizlik

Yetersizliğimizi hissettiren davranışlar

Toplumsal marifetleri eksikliği yahut kullanmama

Saldırgan tavır sergileyerek istediğini elde etmeyi alışkanlık haline getirme

Medyadan şiddeti örnek alma (TV vs.)

Şiddet içeren oyunlar (Bilgisayar oyunları dahil)

Anne-babadan model alınan şiddet

Toplumdan model alınan şiddet
Öfke fizikî, sözel, pasif saldırganlık ya da küsme halinde dışa yönelebilir yahut somatik, psikiyatrik belirtiler, intihar üzere kişinin kendisine yönelir. Öfkenin söz ediliş biçimi cinsiyetlerde farklılıklar gösterir. Erkekler çok öfke sonucu fizikî saldırganlık daha sık iken, bayanlar daha çok sözel saldırganlık, dedikodu üzere davranışlar sergilerler.




Öfke ikincil bir histir

Birincil his çoklukla keder, dert, utanç suçluluk hayal kırıklığı, endişe, kıskançlık üzere hisler yahut aşağılandığı, haksızlığa uğradığı fikirleridir. Ana duyguyu söz etmek ve bilmek kıymetlidir. Ana duyguyu saklama nedenimiz, bunu kendimize yakıştıramamak yahut belirttiğimizde küçümseneceğimiz dehşetidir. Öfke daha kolay ve otomatik olarak ortaya çıkan bir histir.

Bilhassa çocuk ve ergenlerde, maruz kaldıkları şiddet içeren manzaralar ve oyunlar, uygunsuz anne-baba disiplini, düşük zeka, ders başarısızlığı, anne-baba çatışması, düşük sosyoekonomik seviye, hatalı arkadaş etrafı, öfke denetim meseleleri ve saldırgan davranışları artırmaktadır.

Öfkeyi denetim etme

Empati, kızgınlığı yönetme ve toplumsal sorun çözme marifet eğitimleri ile çocuğun toplumsal yeterliliğini artırılabilir ve agresif davranışları azaltılabilir. Karşımızdakinin bakış açısını, hislerini, kanılarını, ve niyetlerini göz önünde bulundurabilme, diğerlerinin bizim hakkımızda ne düşündüğü hakkında düşünebilme öfkenin denetim edilmesini kolaylaştırır. Rastgele bir uyarana karşı hissettiğimiz öfke, dehşet üzere hisleri, efor göstermeden denetim edebilmek ve yönlendirebilmek, his durumunu düzenleme marifetidir (Emosyon regülasyonu) . Eforlu denetim ise birinci aklımıza gelen uygunsuz yansıyı baskılayıp alternatif, daha makul reaksiyona yönelmek, öfke kaynağından dikkati kaydırmaktır.

Öfkeyi Sağlıklı Tabir Etmek:

Saldırganlık göstermeden haklarını savunmak, diğerlerinin hislerini, haklarını ve gereksinimlerini da dikkate alarak davranmak, başka insanlara beklentilerimizi, hudutlarını izah etmekçözümü kolaylaştırır. Denetimsiz öfkeyle bir şeyi tabir ettiğinizde karşı tarafınızın sizi duymasını engellersiniz, zira his çok ağırdır. Hakkını ararken haksızlık yapma yahut diğerlerini rahatsız etme yaygın bir davranıştır.

Şayet kızgınlığımızın farkına varır ve kabul edersek değişim için adım atmış oluruz. Öfkeyi his ve davranışla değil, “ben” lisanını kullanarak sözel ifade etmek sorun çözmeyi kolaylaştırır. Ben lisanı, uygun olmayan davranış karşısında ne hissettiğini söz etmektir. “Yaramazsın”, “Dikkatsizsin”, “Beni yoruyorsun”, “Beni çok üzüyorsun” yerine, “Gürültü yaptığın vakit rahatsız oluyorum” üzere.

Denetimsiz Öfke Durumunda

Yanlış karar verme riski artar

Yaratıcı tahliller bulmamıza pürüz olur

Etrafla bağlantımız bozulabilir

Yasal olarak sorun yaşayabiliriz.

Nötr uyaranları tehdit olarak algılayabiliriz

Sıhhatimizi olumsuz tesirler

Karşı tarafın da saldırganlığını tetikler
Öfke Denetimi için yararlı hünerler

Kümede bağlantı ve geri bildirimin verilmesi

Alternatif fikir ve davranış geliştirmeyi öğretme

Sakin olmayla ilgili hikayeler üretme ve anlatma

Hikayelerdeki kahramanları kullanarak öfke denetim

Gevşeme antrenmanları

İmajinasyon çalışmaları
Bilişsel Davranışçı Terapi

Yaşanan aksiliklere zihnimizin yaptığı yorumlar ve getirdiği açıklamalar birden fazla vakit otomatiktir. Tabi ki tetikleyicilerin de rolü var ancak öfkeyi devam ettirme ve saldırganlığa dönüştürmede niyetlerimiz daha fazla rol oynar. Niyetler ışık süratiyle geçer ve kendimizi reaksiyon verirken buluruz. Bu kanıları yakalamak ve gerçekçi olup olmadığını sorgulamak çok değerlidir.

Dış olaylar bizim denetimimizde olmayan aksiliklerdir. Öfkelenmeye yer hazırlayan olaylar ise; yorgunluk ve o anki his durumumuzdur (mutsuzluk, tasa vs).

Öfkelenmeye yol açan fikir yanlışları

Etiketleme: Karşımızdaki insanın tek bir davranışını alıp bunu bütün kişiliğine mal etmektir. Kişinin olumlu özelliklerini yok sayıp bütünüyle onu makûs görmemizdir. Örneğin: “Saygısız adam”.

Felaketleştirme: Yalnızca olumsuz sonuçlara odaklanmak ve abartarak bu durumu felaket olarak görmek de öfkeyi köpürtür. Mesela kendisine yapılan bir latifeyi “Beni insanların içinde rezil etti. Bir daha yüzlerine bakamam artık” biçiminde yorumlamak üzere.

Zihin okuma: “Bunu kasıtlı ve bile bile yapıyor.” biçiminde karşımızdakinin zihnini okuyor üzere yorumlamak öfkede büyük rol oynar.

Daima ya da hiç üslubunda düşünme, “Her vakit bu türlü yapıyor, beni hiç düşünmüyor.” üzere.

Kehanette bulunmak: “Çabalamanın manası yok, asla değişmeyecek ‘’ şeklinde düşünmek öfkeye yol açan ya da arttıran çarpıtılmış niyetlerdir.