Odaklanabilme ve Özdenetim

[SoruCevap]

Dikkatinizi vermek ve odaklanmak istediğiniz lakin çeşitli nedenlerden ötürü bunu yapamadığınız en son tecrübenizi hatırlayın. Dikkatinizi dağıtan, odaklanmanızı engelleyen şey neydi?

Şu günlerde hiç durmaksızın, sözün tam manasıyla 7/24 işleyen bir dünya nizamında her an bilgi ve beklentiler sağanağı altında yaşıyoruz. Boşluktan değil de daha çok sınırsız seçenek ortasından birine tam manasıyla odaklanamamak ve dikkatimizi verememekten şikayetçiyiz. Birebir durum çocuklar için de geçerli. Bizim gelişmiş yetişkin beyniyle bile ahenk sağlamakta zorlandığımız bu dikkat dağıtıcı ve bol uyaranlı dünyaya çocukları hazırlayabilmek çok kıymetli.

Ekranlarda, okullarda, konutta, reklam panolarında, her an her yerde bir uyaran-içerik sağanağı altında yaşayan çocuklarımıza odaklanabilme ve kendini denetleyebilme mahareti edindirmek mecburî. Durmaksızın işleyen ve bol uyaranlı bir dünyada kendi yolunu yürüyebilen başarılı ve memnun çocuklar yetiştirmek istiyoruz. Bunun için çocuğun gelişim seyahati boyunca edindirmemiz gereken en temel maharet odaklanabilme ve kendini denetleme marifeti. Çocuğun bu bilgi ve uyaran sağanağı altında kendisi için gerçek bilgiyi seçip, odaklanabilmesi ve öteki uyaranlarla ilgili kendini denetim edebilmesi gerekiyor.

Odaklanma ve özdenetimi 4 ana başlıkta inceleyebiliriz.

-Odaklanma

-Bilişsel Esneklik

-İşleyen Bellek

-Ketleme Denetimi

ODAKLANMA

Küçük çocuklar için odaklanma marifeti hedeflediği şey için “uyanık olmak” ve hedeflediği şeye “yönelebilmek” demektir. Örnek vermek gerekirse, şimdi 14 aylık bir çocuğun kendisini beslemek için bir kaşık yemeği almaya çalışma sürecini gözlemleyebilirsiniz. Çocuğun yapmak istediği şeyle ilgili “uyanık olduğunu” ve o şeye “yönelme çabasını” görebilirsiniz. Daha temel seviyedeki bu “odaklanma” hünerine büyüdükçe bir şart daha eklenir. O da amaca “belli bir mühlet, içsel ve dışsal dikkat dağıtıcılara karşın uyanık kalmak ve yönelmektir”.

Odaklanma marifetini bu halde açıklamak mümkün. Aşağıya kendinizin yahut çocuğunuzun odaklanma hüneri üstüne düşünebilmeniz için birkaç unsur ekliyorum. Bu soruları 1’den 5’e kadar puanlayarak odaklanma hünerinizle ilgili fikir edinebilir ve odaklanma maharetinizi geliştirmek için “Odaklanma Hünerinizi Geliştirmek İçin Yapılabilecekler” yazısından faydalanabilirsiniz.

-Yaptığım şeye dikkatimi o derece veririm ki uzun bir mühlet dağılmadan onunla ilgilenebilirim. -Kolayca dikkatim dağılır.

-Bazı şeyleri aklımda tutmakta çok zorlanırım.

-İhtiyacım olduğunda konsantre olabilmem için gücümü gerçek düzeyde tutabilirim.

BİLİŞSEL ESNEKLİK

Küçük çocuklar için bunu dikkatinin tarafını esnek bir formda değiştirebilmek halinde açıklayabiliriz. Örneğin, küçük çocuğunuzun ortamda konuşan birini izliyordur. Konuşan kişi değiştiğinde bakışlarını yeni konuşan şahsa kaydırır. Daha büyük çocuklar ve yetişkinler içinse şartlar ve talepler değiştiğinde dikkat konusunu ve bakış açısını değiştirebilmek manasına gelmektedir. Örneğin, okulöncesi periyottaki çocuğunuz aşçı rolünü oynarken arkadaşı oyunun senaryosunu değiştirerek onun tabip olmasını gerektirecek bir role çağırdığında buna ahenk sağlayabilmesini örnek verebiliriz. Yetişkin olarak arkadaşınız size

bir bahisle ilgili bakış açısını bildirdiğinde ondan farklı bir bakış açısını saptayabilmeniz ve yeni açıya dikkatinizi verebilmeniz yahut bu farklı bakış açıları ortasında odağınızı değiştirebilmeniz bilişsel esnekliğe örnek olarak verilebilir.

Kendinizin yahut çocuğunuzun bilişsel esnekliğine dair düşünmek isterseniz aşağıdaki hususlar üstünde düşünebilirsiniz.

-Denediğim şey işe yaramadığında vazgeçmek ve öteki bir tahlil denemek bana güç gelir. -Kolayca değişime ahenk sağlarım.

-Birisini kendi görüşüme ikna edemediğimde çoklukla neden yapamadığımı anlarım. -Yeni fikirleri benimsemede çok da süratli değilim.

İŞLEYEN BELLEK

Adele Diamond, işleyen belleği şöyle tanımlıyor: Zihninizdeki bir bilgi üzerinde çalışırken ve yeni süreçler yaparken bu bilgiyi akılda tutabilmeniz. Şöyle ki, şu an bu satırları okuyorsunuz ve bunu aklınızda tutarak bir evvelki okuduklarınızla ilişki kurabiliyorsunuz. İşleyen belleğiniz iş başında yani! Örnekleri akıldan hesap yapmak, yapılacak işlerinizi başınızda öncelik sırasına koymak yahut bir sohbet esnasında duyduğunuz bir fikri az evvel duyduğunuz fikirle ilişkilendirebilmek formunda çoğaltabiliriz.

Aşağıya ekleyeceğim hususlar yoluyla kendinizin yahut çocuğunuzun işleyen bellek marifeti üstüne fikir edinebilirsiniz.

-Aynı anda birden fazla fikri akılda tutabilirim.

-Okurken, az evvel okuduğum şeyi aklımda tutmak benim için zordur.

-Büyük sayıları akıldan toplayabilirim.

-İlk evvel neyi ve sonra neyi yapmayı planladığı her vakit hatırlayamam.

KETLEME DENETİMİ

Ketleme denetimi bir amaca ulaşmak için hislerini, niyetlerini ve davranışlarınızı denetim edebilmeniz demektir. Günlük işlerin bir kısmını otomatik pilotta yaparız. Uyumak, yemek içmek, sabah kalkıp dişlerinizi fırçalamak üzere. Fakat gündelik akış içindeki kimi işler sahiden uğraş harcamanızı ve alternatif/daha alımlı gelen şeyleri ketlemenizi gerektirir. Kalabalık bir ortamda birinin söylediklerini duymaya çalışmanız öbür seslere dikkatinizi vermeme uğraşını da gerektirir. Sıcak havada çıkıp güneşlenmektense yetişmesi gereken bir projeyi bitirmek üzere çalışmanız dikkat dağıtıcı evvelki seçeneği ketlemenizi ve daha az istenen ikinci gayeye dikkatinizi odaklayabilmenizi gerektirir. Bu duruma ketleme denetimi deriz ve ketleme denetimi çocukların ileride başarılı ve keyifli hayat alışkanlıkları geliştirmeleri için edinmeleri gereken değerli bir özdenetim marifetidir. Aşağıdaki hususlar üzerinde düşünerek kendinizin yahut çocuğunuzun ketleme denetimi hünerini gözlemleyebilirsiniz.

-Gürültülü bir ortamda olsam bile konuştuğum bireye dikkatimi yeniden de verebilirim. -Etrafımda olan şeyleri takip ederken sorun yaşarım.

-Evde ve işte bana muhtaçlığı olan birisi tarafından bölündüğümde, mevzuyu değiştirip dikkat edebilirim.

-Başka birini incitebilecek bile olsa düşündüklerimi pat diye söyleme eğilimindeyim. -Eğer öbürleri tatlı yiyorsa, kilo vermek istesem bile genelde ben de bir tane alırım. -Hemen başarılı olmasam ve vazgeçmek istesem de yapmam gereken şeyi bırakmam.

Üstte bahsi geçen odaklanma ve öz kontrol maharetleri bizler için bile birden fazla vakit güç olabilmekte. Bu yüzden çocuklar için çarçabuk empati kurabiliriz. Onlarla kurduğumuz

inançlı ve sabırlı bir ilgi içerisinde bu marifetleri edinmeleri ve başarılı-mutlu bir hayata hazırlanmaları mümkün. Zira bu marifetler tıpkı kaslar üzere devamlı ve dengeli bir halde çalışıldıkça gelişirler. Odaklanma, bilişsel esneklik, işleyen bellek ve ketleme denetimi halinde başlıklandırdığımız odaklanma ve öz kontrol hünerlerini nasıl geliştirebileceğinizi bir sonraki yazılardan takip edebilirsiniz. Geliştirilmesi gereken bu marifetlere dair bilgi edindikçe ve üstüne çalıştıkça kaslar üzere gelişmeleri umut verici!