SoruCevap
Yeni Üye
- Katılım
- 17 Ocak 2024
- Mesajlar
- 350.999
- Çözümler
- 1
- Tepkime puanı
- 17
- Puan
- 308
- Yaş
- 36
Mutezile mezhebi hakkında bilgi, Mutezile mezhebi nasıl oluşmuştur, Mutezile mezhebinin ozellikleri
Islam'da ilk zuhur eden ve akideleri aklin isiginda izah edip temellendirmeye calisan buyuk kelam ekolunun adi Lugatta, uzaklasmak, ayrilmak, birakip bir tarafa cekilmekgibi anlamlara gelen i'tizalkelimesinin ismi fail sigasindan meydana gelen cogul bir isimdir Mufredi, mu'tezilidir Kelime, hemen hemen ayni anlamlarda Kur'ani Kerim'de de gecmektedir: Eger bana iman etmezseniz benden ayrilin, cekilin(edDuhan, 4421); Ben sizden ve Allah'tan baska taptiklarinizdan ayrildim(Meryem, 1948; ayrica bk elKehf 1816, enNisa, 490)
Mu'tezile mezhebini siyasi ve itikadi olmak uzere ikiye ayiran ve ikincisini birincisinin devami sayan bazi ilim adamlarina gore bu isim, cok daha onceleri mevcuttu Bunlara gore, Hz Osman'in sehit edilmesinden sonra meydana gelen Cemel ve Siffin savaslarinda tarafsiz kalip, savaslara katilmayanlar, Mu'tezile'nin ilk mumessilleridir Sa'd b Ebi Vakkas, Abdullah b Omer, Muhammed b Mesleme ve Usame b Zeyd gibi bazi kimseler meydana gelen savaslarda her hangi bir tarafi desteklemeyip, olaylardan uzak durmayi (itizali) tercih etmislerdi Bu nedenle bunlara, ayrilanlar bir kenara cekilenleranlaminda Mu'tezile denmistir
Mezhebin Dogusunu Hazirlayan Faktorler ve Tarihi Seyir:
Islam'da itikadi meselelerin gundeme gelip tartisilmasina sebep olan ve neticede itikadi mezheplerin dogusunu hazirlayan cesitli faktorler vardir Bunlar ayni zamanda, bir itikadi mezhep ve yeni bir dusunme bicimi olan Mu'tezile mezhebinin dogmasina da zemin hazirlamistir
Bu faktorlerin basinda, muslumanlar arasinda zuhur eden ihtilaf ve cekismeler yer almaktadir Cok ciddi boyutlara ulasan bu ihtilaflar neticesinde bir takim yeni meseleler ortaya cikmis ve tartisilmaya baslanmisti Bu meseleler icin teklif edilen cozumler, itikadi firkalarin dogmasina neden olmustur Muslumanlar arasinda hararetle tartisilan meselelerden birisi de murtekibi kebire'nin durumu idi Hariciler, murtekibi kebire'nin kafir oldugunu iddia ederken, Murciiler, mu'min oldugunu iddia ediyorlardi Vasil b Ata ve taraftarlari ise, meseleye elmenzile beyne'lmenzileteyn* (iki yer arasinda bir yer)prensibiyle yeni bir cozum sekli teklif ediyordu Yaygin olan rivayete gore, bu cozum onerisi ile Mu'tezile mezhebi ortaya cikmis oldu Bu durumda Mu'tezile, muslumanlar arasinda zuhur eden yeni meselelere yeni bir bakis acisini ifade etmektedir
Mu'tezile'nin dogusuna zemin hazirlayan amillerden birisi de, Islam dininin fetih politikasiyla ilgilidir Muslumanlar cok kisa bir zaman zarfinda Arap Yarimadasini asarak bir cok ulkeyi kendi topraklarina kattilar Degisik kultur ve dinlere mensup olan bu ulkelerin ilhaki ile, bir takim yeni problemler ortaya cikti Bu ulke halklarindan Islam'i kabul edenler yaninda etmeyenler de vardi Kabul etmeyenler mensup olduklari dinlerin savunmasini yaparken, kabul edenler de, eski kulturlerinin etkisinden tamamen kurtulamiyorlardi Koklu bir gecmise sahip olan Yahudilik, Hristiyanlik, Seneviye, Zerdustluk gibi din ve gorusler, zaman icerisinde muesseselesmis ve belli bir savunma mekanizmasi da gelistirmislerdi Islam dini icin henuz boyle bir mekanizma mevcut degildi Cok gecmeden muslumanlarla tartismaya dalan yabanci unsurlarla basedebilmek icin guclu bir diyalektik (cedel) yonteme ihtiyac vardi Iste bunu hisseden ve bu dogrultuda yontem gelistirmeye calisan ilk alimler Mu'tezililer olmustur Mu'tezile, yabanci kulturlerden de istifade ederek Islam dusuncesine Kelam metodunu getirmistir Gayri muslimlere karsi Islam'i savunma ve akideleri akli bir platformda degerlendirme yolundaki takdire sayan Mu'tezili gayret Islam dusuncesine yeni bir renk katmistir
Mu'tezili dusuncenin temel esprisi; Islam akaidini akli tefekkur zeminine oturtmak ve akilla catistigi anda nassi aklin istekleri dogrultusunda tevil etmektir Nakli dusuncenin yaninda, zaman icerisinde akli dusuncenin de tesekkul etmesi; akli rehber kilan bir zumrenin ortaya cikmasi tabii bir durumdur Bu durum, dinlerin normal seyri icerisinde tabii ve zorunlu bir merhalenin ifadesidir Islam dusuncesinin bu merhalesinde aktif rol oynayan ve dolayisiyla felsefi dusunceye ve yeni ilimlere ragbet gosteren ilk kisiler Mu'tezililer olmustur (Irfan Abdulhamit, age, s121 vd; Bekir Topaloglu, age, s 171; Kemal Isik, age, s 28; Muhammed Ebu Zehra, Islam'da Siyasi ve Itikadi Mezhepler Tarihi, Cev ERuhi Figlali, Osman Eskicioglu, Istanbul 1970, s180 vd)
Iste bu ve benzeri sartlar altinda Mu'tezile cereyani Hicri birinci asrin sonlariyla ikinci asrin baslarinda Vasil b Ata ve Amr b Ubeyd'in onderliginde Basra'da ortaya cikti Genelde kabul goren goruse gore, Mu'tezile akimi Vasil b Ata ile Hasan elBasri arasinda gecen tartisma neticesinde ortaya cikmistir
Mu'tezili dusuncenin Basra'da ortaya cikisindan yaklasik bir asir sonra Bisr b elMu'temir (ol 210825) baskanliginda Bagdat Mu'tezile ekolu de tesekkul etti Temel prensipler itibariyle ayni gorusleri paylasan bu iki ekol mensuplari arasinda teferruatla ilgili bir cok gorus farkliligi da vardir Vasil b Ata, Ebu'lHuzeyl elAllaf (ol 235850), Ibrahim enNazzam (ol 231845), Ebu Ali elCubbai (ol 303916), elCahiz (ol 225869) gibi Mu'tezililer Basra ekolune; Bisr b elMu'temir, Sumame b elEsras (ol 213828), elHayyat (ol 298910) gibi Mu'tezililer de Bagdat ekolune mensuptur
Terceme faaliyetleri cercevesinde Islam kultur dunyasina kazandirilan yeni eserlerle birlikte, siyasi etkenlerin de tesiriyle giderek guc kazanan Itizal akimi kisa zamanda devlet ricalini de cezbeder duruma geldi ve daha Emeviler doneminde bile halifeler duzeyinde kabul gordu
Bu mezhep bir fikir hareketi olarak Abbasiler doneminde gelisip yayginlik kazandi Abbasi halifelerinin Mu'tezile'ye karsi tutumlari genelde muspet olmustur Harun erResid doneminde (170193786808) saraya kadar nufuz etmis olan Mu'tezili dusunce, altin cagini elMe'mun (ol 218833), elMu'tasim ve ozellikle elVasik'in hilafetleri esnasinda yasamistir Bu halifeler doneminde Mu'tezili gorus devletin resmi mezhebi durumuna gelmis, Mu'tezile alimleri de devlet ricali nezdinde en muteber kisiler olarak saygi ve itibar gormuslerdir Mu'tezile alimleri, bu donemlerde, halifeleri kendi dusunce ve kanaatleri dogrultusunda yonlendirdikleri gibi, kendileri de devletin yuksek kademelerinde mevki sahibi olmuslardir
Mu'tezile'nin devlet otoritesi ve resmi mezhebi haline geldigi, yaklasik 198232813846 yilllarini kapsayan bu donem, Ehli sunnet alimleri ve musluman halk acisindan ve izdirabin hukum surdugu bir donem olmustur Mu'tezile doktrinini devletin resmi gorusu olarak benimseyen, devrin hukumdarlari elMe'mun, elMu'tasim ve elVasik, bununla yetinmeyip resmi organlar vasitasiyla halki da bu gorusleri kabullenmeye zorladilar Ozellikle, Kurani Kerim'in yaratildigini varsayan (Halku'lKur'an'i* Mu'tezili gorusun devlet eliyle zorla kabul ettirilmeye calisildigi bu donem, Islam mezhepleri tarihinde mihneolarak bilinmektedir Basta Ahmed b Hanbel (ol 241855) olmak uzere, resmi dusunceye karsi cikan pek cok Islam alimi, bu tutumlarindan dolayi mahkUm edilip iskenceye maruz kaldilar
Islam'da ilk zuhur eden ve akideleri aklin isiginda izah edip temellendirmeye calisan buyuk kelam ekolunun adi Lugatta, uzaklasmak, ayrilmak, birakip bir tarafa cekilmekgibi anlamlara gelen i'tizalkelimesinin ismi fail sigasindan meydana gelen cogul bir isimdir Mufredi, mu'tezilidir Kelime, hemen hemen ayni anlamlarda Kur'ani Kerim'de de gecmektedir: Eger bana iman etmezseniz benden ayrilin, cekilin(edDuhan, 4421); Ben sizden ve Allah'tan baska taptiklarinizdan ayrildim(Meryem, 1948; ayrica bk elKehf 1816, enNisa, 490)
Mu'tezile mezhebini siyasi ve itikadi olmak uzere ikiye ayiran ve ikincisini birincisinin devami sayan bazi ilim adamlarina gore bu isim, cok daha onceleri mevcuttu Bunlara gore, Hz Osman'in sehit edilmesinden sonra meydana gelen Cemel ve Siffin savaslarinda tarafsiz kalip, savaslara katilmayanlar, Mu'tezile'nin ilk mumessilleridir Sa'd b Ebi Vakkas, Abdullah b Omer, Muhammed b Mesleme ve Usame b Zeyd gibi bazi kimseler meydana gelen savaslarda her hangi bir tarafi desteklemeyip, olaylardan uzak durmayi (itizali) tercih etmislerdi Bu nedenle bunlara, ayrilanlar bir kenara cekilenleranlaminda Mu'tezile denmistir
Mezhebin Dogusunu Hazirlayan Faktorler ve Tarihi Seyir:
Islam'da itikadi meselelerin gundeme gelip tartisilmasina sebep olan ve neticede itikadi mezheplerin dogusunu hazirlayan cesitli faktorler vardir Bunlar ayni zamanda, bir itikadi mezhep ve yeni bir dusunme bicimi olan Mu'tezile mezhebinin dogmasina da zemin hazirlamistir
Bu faktorlerin basinda, muslumanlar arasinda zuhur eden ihtilaf ve cekismeler yer almaktadir Cok ciddi boyutlara ulasan bu ihtilaflar neticesinde bir takim yeni meseleler ortaya cikmis ve tartisilmaya baslanmisti Bu meseleler icin teklif edilen cozumler, itikadi firkalarin dogmasina neden olmustur Muslumanlar arasinda hararetle tartisilan meselelerden birisi de murtekibi kebire'nin durumu idi Hariciler, murtekibi kebire'nin kafir oldugunu iddia ederken, Murciiler, mu'min oldugunu iddia ediyorlardi Vasil b Ata ve taraftarlari ise, meseleye elmenzile beyne'lmenzileteyn* (iki yer arasinda bir yer)prensibiyle yeni bir cozum sekli teklif ediyordu Yaygin olan rivayete gore, bu cozum onerisi ile Mu'tezile mezhebi ortaya cikmis oldu Bu durumda Mu'tezile, muslumanlar arasinda zuhur eden yeni meselelere yeni bir bakis acisini ifade etmektedir
Mu'tezile'nin dogusuna zemin hazirlayan amillerden birisi de, Islam dininin fetih politikasiyla ilgilidir Muslumanlar cok kisa bir zaman zarfinda Arap Yarimadasini asarak bir cok ulkeyi kendi topraklarina kattilar Degisik kultur ve dinlere mensup olan bu ulkelerin ilhaki ile, bir takim yeni problemler ortaya cikti Bu ulke halklarindan Islam'i kabul edenler yaninda etmeyenler de vardi Kabul etmeyenler mensup olduklari dinlerin savunmasini yaparken, kabul edenler de, eski kulturlerinin etkisinden tamamen kurtulamiyorlardi Koklu bir gecmise sahip olan Yahudilik, Hristiyanlik, Seneviye, Zerdustluk gibi din ve gorusler, zaman icerisinde muesseselesmis ve belli bir savunma mekanizmasi da gelistirmislerdi Islam dini icin henuz boyle bir mekanizma mevcut degildi Cok gecmeden muslumanlarla tartismaya dalan yabanci unsurlarla basedebilmek icin guclu bir diyalektik (cedel) yonteme ihtiyac vardi Iste bunu hisseden ve bu dogrultuda yontem gelistirmeye calisan ilk alimler Mu'tezililer olmustur Mu'tezile, yabanci kulturlerden de istifade ederek Islam dusuncesine Kelam metodunu getirmistir Gayri muslimlere karsi Islam'i savunma ve akideleri akli bir platformda degerlendirme yolundaki takdire sayan Mu'tezili gayret Islam dusuncesine yeni bir renk katmistir
Mu'tezili dusuncenin temel esprisi; Islam akaidini akli tefekkur zeminine oturtmak ve akilla catistigi anda nassi aklin istekleri dogrultusunda tevil etmektir Nakli dusuncenin yaninda, zaman icerisinde akli dusuncenin de tesekkul etmesi; akli rehber kilan bir zumrenin ortaya cikmasi tabii bir durumdur Bu durum, dinlerin normal seyri icerisinde tabii ve zorunlu bir merhalenin ifadesidir Islam dusuncesinin bu merhalesinde aktif rol oynayan ve dolayisiyla felsefi dusunceye ve yeni ilimlere ragbet gosteren ilk kisiler Mu'tezililer olmustur (Irfan Abdulhamit, age, s121 vd; Bekir Topaloglu, age, s 171; Kemal Isik, age, s 28; Muhammed Ebu Zehra, Islam'da Siyasi ve Itikadi Mezhepler Tarihi, Cev ERuhi Figlali, Osman Eskicioglu, Istanbul 1970, s180 vd)
Iste bu ve benzeri sartlar altinda Mu'tezile cereyani Hicri birinci asrin sonlariyla ikinci asrin baslarinda Vasil b Ata ve Amr b Ubeyd'in onderliginde Basra'da ortaya cikti Genelde kabul goren goruse gore, Mu'tezile akimi Vasil b Ata ile Hasan elBasri arasinda gecen tartisma neticesinde ortaya cikmistir
Mu'tezili dusuncenin Basra'da ortaya cikisindan yaklasik bir asir sonra Bisr b elMu'temir (ol 210825) baskanliginda Bagdat Mu'tezile ekolu de tesekkul etti Temel prensipler itibariyle ayni gorusleri paylasan bu iki ekol mensuplari arasinda teferruatla ilgili bir cok gorus farkliligi da vardir Vasil b Ata, Ebu'lHuzeyl elAllaf (ol 235850), Ibrahim enNazzam (ol 231845), Ebu Ali elCubbai (ol 303916), elCahiz (ol 225869) gibi Mu'tezililer Basra ekolune; Bisr b elMu'temir, Sumame b elEsras (ol 213828), elHayyat (ol 298910) gibi Mu'tezililer de Bagdat ekolune mensuptur
Terceme faaliyetleri cercevesinde Islam kultur dunyasina kazandirilan yeni eserlerle birlikte, siyasi etkenlerin de tesiriyle giderek guc kazanan Itizal akimi kisa zamanda devlet ricalini de cezbeder duruma geldi ve daha Emeviler doneminde bile halifeler duzeyinde kabul gordu
Bu mezhep bir fikir hareketi olarak Abbasiler doneminde gelisip yayginlik kazandi Abbasi halifelerinin Mu'tezile'ye karsi tutumlari genelde muspet olmustur Harun erResid doneminde (170193786808) saraya kadar nufuz etmis olan Mu'tezili dusunce, altin cagini elMe'mun (ol 218833), elMu'tasim ve ozellikle elVasik'in hilafetleri esnasinda yasamistir Bu halifeler doneminde Mu'tezili gorus devletin resmi mezhebi durumuna gelmis, Mu'tezile alimleri de devlet ricali nezdinde en muteber kisiler olarak saygi ve itibar gormuslerdir Mu'tezile alimleri, bu donemlerde, halifeleri kendi dusunce ve kanaatleri dogrultusunda yonlendirdikleri gibi, kendileri de devletin yuksek kademelerinde mevki sahibi olmuslardir
Mu'tezile'nin devlet otoritesi ve resmi mezhebi haline geldigi, yaklasik 198232813846 yilllarini kapsayan bu donem, Ehli sunnet alimleri ve musluman halk acisindan ve izdirabin hukum surdugu bir donem olmustur Mu'tezile doktrinini devletin resmi gorusu olarak benimseyen, devrin hukumdarlari elMe'mun, elMu'tasim ve elVasik, bununla yetinmeyip resmi organlar vasitasiyla halki da bu gorusleri kabullenmeye zorladilar Ozellikle, Kurani Kerim'in yaratildigini varsayan (Halku'lKur'an'i* Mu'tezili gorusun devlet eliyle zorla kabul ettirilmeye calisildigi bu donem, Islam mezhepleri tarihinde mihneolarak bilinmektedir Basta Ahmed b Hanbel (ol 241855) olmak uzere, resmi dusunceye karsi cikan pek cok Islam alimi, bu tutumlarindan dolayi mahkUm edilip iskenceye maruz kaldilar