Maliyet Enflasyonu Ve Turkiye ’de Maliyet Enflasyonunun Nedenleri

[SoruCevap]

Maliyet Enflasyonu nedir,
Ulkemizde Maliyet Enflasyonunun Nedenleri

Enflasyonun hesaplanmasında en cok kullanılan uc tur fiyat endeksi vardır :
a) Tuketici Fiyat Endeksi (TUFE) (Consumer Price Index) (CPI)
b) Toptan Eşya Fiyat Endeksi (TEFE) (Producer Price Index) (PPI)
c) GSMH Deflatoru (GNP Deflator)

a) Tuketici Fiyat Endeksi (TUFE) : Dunyada en cok kullanılan fiyat endeksidir Oyle ki Avrupa ’da ve ABD ’de enflasyon oranı denildiği zaman akla gelen sadece TUFE ’ye gore hesaplanan enflasyon oranıdır TUFE; yiyecek, giyecek, barınma (kira), yakacak, ulaşım, sağlık giderleri, eğitim masrafları ve gunluk yaşamın idamesi icin gerekli diğer urunlerin maliyetlerindeki artış oranlarını olcer Her devlet hangi urunlerin TUFE icinde yer alacağını ve bunların TUFE icindeki ağırlıklı oranlarını kendisi belirleyebilir Orneğin Turkiye ’de, 1994 krizi sonrasında enflasyon hesaplamasında, TUFE kapsamındaki malların ağırlıklı oranları değiştirilmiştir
Bir ornekle TUFE ’nin hesaplanmasını acıklayalım:
Bizim TUFE ’mizde sadece yiyecek, kira ve sağlık harcamalarının bulunduğunu kabul edelim Tuketicilerin butcelerinin %50 ’sini gıdaya, %30 ’unu kiraya ve %20 ’sini sağlık harcamalarına harcadığını varsayalım 2000 yılında (baz yıl) her bir malın (hizmetin) fiyatını 100 almak koşuluyla:
TUFE (2000) (050x100)030x100)020x10 0) 100 olur
2001 yılında gıda maddelerinin fiyatlarındaki artış %70, kirada %30, sağlık harcamalarında ise %60 olursa, harcama kalemlerindeki ağırlık oranlarının değişmediğini varsayarsak, buna gore:
TUFE (2001) (050x170)030x130)020x16 0) 156 olur
Buradan da 2001 yılı TUFE enflasyonunu:
(TUFE (2001) – TUFE (2000)) TUFE (2000) x 100 %56 olarak hesaplarız

b) Toptan Eşya Fiyat Endeksi (TEFE) : Gıda, imalat urunleri ve maden urunlerinin de dahil olduğu bircok mal ve hizmet kalemleri uzerinden hesaplanır TUFE ’ye gore daha detaylıdır

c) GSMH Deflatoru : GSMH ’yı oluşturan tuketim, yatırım, devlet harcamaları, net ihracat gibi butun elemanları icerir Nominal GSMH ’nın Reel GSMH ’ya bolunmesiyle elde edilir TUFE ve TEFE ’den en onemli farkı, değişkenağırlıklı (variableweight) endeks olması ve ağırlıklı fiyatların gunceldonem miktarlarına gore hesaplanmasıdır Turkiye ’de GSMH deflatoru enflasyon hesaplanmasında coğu kez dikkate alınmamaktadır

II ENFLASYON TURLERİ
Enflasyonu, artış hızlarına ve nedenlerine gore başlıca iki kategoriye ayırabiliriz:

A Artış Hızına Gore Enflasyon
Bu kategori de kendi icinde dorde ayrılır:
1 Duşuk Enflasyon (Moderate Inflation) : Gunumuzde ozellikle gelişmiş Batılı ulkelerde gorulen enflasyon turudur Yıllık enflasyon oranı %10 ’un altındadır Bu tip enflasyonun yaşandığı ulkelerde halkın ulusal paraya guveni tam olduğundan, halk paradan “kacmaz, yani parasının değerini yitirmeyeceğini bildiği icin gayrimenkul yerine hisse senedi, hazine bonosu, mevduat gibi finansal yatırım araclarını tercih eder

2 HızlıArtan Enflasyon (Galloping Inflation) : Genellikle %10 ile %1000 arasındaki enflasyon oranları icin kullanılan bir terimdir Bu tip enflasyonun yaşandığı ulkelerde, halk ulusal paradan “kacar; kontratlar coğunlukla bir yıl ve daha kısa vadelidir ve bir fiyat endeksine (orneğin TUFE) ya da ABD doları gibi yabancı bir para birimine endekslenir Gayrimenkule yatırım artar; ulkedeki paranın (dovizin) ve yatırımların yurtdışına cıktığı gorulur

3 Hiperenflasyon (Hyperinflation) : %1000 ’in uzerindeki enflasyon oranları icin kullanılan bir terimdir 19221924 Weimar Cumhuriyeti doneminde Almanya ’da gorulen enflasyon oranı (2 yıl icin %10 Milyar) ve son 1015 yıllık donem icinde zaman zaman Brezilya ve Arjantin ’de (%1000 ’den fazla) enflasyon oranları hiperenflasyona ornek gosterilebilir Hiperenflasyonun en yıkıcı sonucu, gelir dağılımındaki adaletsizliği artırması ve halkın orta kesiminin hızla fakirleşmesine neden olmasıdır

4 Kronik Yuksek Enflasyon : Literaturde yer almamasına karşın, Turkiye ’de yaşanan enflasyonu en iyi bicimde ifade ettiğine inandığından dolayı, bu enflasyon turu bu calışmanın yazarı tarafından eklenmiştir Ozellikle son 1520 yıl gozonunde bulundurulduğunda Turkiye ’de yıllık enflasyon oranının %40 ’ın altına duşmediği ve nadiren %100 ’un ustune cıktığı, genel olarak %50%80 bandında hareket ettiği soylenebilir Bu tip enflasyonun yıkıcı etkileri hiperenflasyonun etkilerinden bile daha fazla olmaktadır Cunku, hiperenflasyon ortamı cok uzun surmemekte ve enflasyon oranında gorece yaşanan duşuşler bile halkın moralini yukseltmektedir Oysa, kronik yuksek enflasyonun yaşandığı Turkiye ’de, halk butun planlarını kafasında oluşturduğu bu psikolojik enflasyon oranı uzerine yapmakta ve boylece enflasyon oranı daha yılın başında halkın duşuncesinde belirlenmektedir Hukumetlerin enflasyonu duşurmek icin uyguladıkları iktisat politikalarında başarısız olmaları da bir bakıma halkı haklı cıkarmakta ve boylece enflasyon %50%80 bandında gidip gelmeye devam etmektedir

Alıntı