Mahalle Mektebi Nedir - Mahalle Mektebi Ne Demektir?

[SoruCevap]

Mahalle Mektebi Nedir - Mahalle Mektebi Ne Demektir?

Mahalle Mektebi Osmanlı Devletinde 4-7 yaş arası kız ve erkek çocukların Kur'an-ı kerim öğrendikleri yer. “Sıbyan mektebi, taşmekteb, ibtidaiyye (ibtidai) muallimhane ve “darü'l-ibn” gibi isimlerle de anılan bu mektepler, hemen her mahallede bulunurdu. Mahalle mekteplerinin çoğu cami veya mescidlerin yanında yapılırdı. Bunlar padişahlar, valide sultanlar, büyük devlet memurları ve iyiliksever kimseler tarafından kurulurdu. Köylerde ise, mescidlerin son mahallinde özel bir oda inşa edilir ve mekteb vazifesi görürdü.




Sultan İkinci Bayezid Hanın kendi adını taşıyan caminin güney tarafında yaptırdığı mektebin vakfiyesindeki “mektephanede muallim ve halife olanlar talim-i kelam-ı kadim ve Kur'an-ı azim ederler.” şeklindeki ifadenin anlaşıldığına göre mahalle mektebinin gayesi, çocuklara Kur'an-ı kerim okumasını öğretmekti. Nitekim tanzimata gelinceye kadar mahalle mekteplerinde çocuklara sadece Kur'an-ı kerim okuma, tecvit ve ilmihal bilgileri ile namaz kılma usulü ve namazda okunacak ayet ve dualar ezberletilirdi. 1846 tarihinde yayınlanan bir talimatname, mahalle mekteplerinde okunacak dersler arasına harekeli Türkçe, muhtasar ahlak risaleleri ve yazı derslerini de ilave ediyordu.

Mahalle mekteplerine kesin olarak başlama yaşı belli değildi. Anadolu'da 4 yaşına gelen çocukları mektebe gönderme adet iken, İstanbul'da bu yaş 5 veya 6 olarak kabul edilmişti. Kız ve erkek çocuklar değişik saatlerde ve ayrı olarak ders alırlardı. Erkek çocukların hocaları umumiyetle medresede tahsil görmüş alim ve bilgili kimseler olurdu. Kız çocuklarına mahsus mekteplerin hocaları da ekseriya Kur'an-ı kerim'i tecvid üzere çok iyi okuyabilen, Osmanlıca yazıyı iyi bilen ve ilmihal bilgilerini kitaplardan öğreten yaşlı kadınlardan seçilirdi.

Zaman zaman çocukların herhangi bir meslek ve sanata başlatılmadan önce, mahalle mekteplerinde Kur'an-ı kerim okumaya ve ilmihal öğrenmeye mecbur tutulmaları hakkında fermanlar çıkarılmakta idi. Sultan İkinci Mahmud Han, 1824 tarihli İstanbul ve bilad-ı selase kadılarına gönderdiği bir fermanda, para kazanmak gayesi ile çocuklarını 5-6 yaşlarında mektepten alarak, çıraklığa veren ana ve babaların çocuklarını cahil bırakacaklarını, bunların büluğa ermelerini ve ilmihal ile İslamın şartlarını layıkı ile öğrenmelerini şart koştu. Bu şartları yerine getirmeden çocukların mektepten alınarak, usta yanına verilmesini yasakladı.

Mahalle mekteplerinin en önemli hususiyetlerinden biri de mektebe başlama şekliydi. Çocuk okuma çağına gelince mektebe büyük bir merasim ile başlatılırdı (Bkz. amin Alayı). Mektepteki okuma müddeti içinde; çocuklara çalışıp kolayca öğrenmeleri için teşvikte bulunulur ve hediyeler alınırdı. Mahalle mektebini bitiren çocuklar, rüşdiye ve emsali okulları takib edebilecek duruma gelmiş olurlardı.

 

[Editör]

Mahalle Mektebi, Osmanlı Devleti'nde 4-7 yaş arası kız ve erkek çocukların Kur'an-ı Kerim öğrendikleri eğitim kurumlarıdır. Genellikle cami veya mescidlerin yanında bulunan bu mektepler, çocuklara Kur'an-ı Kerim okumasını, tecvit ve ilmihal bilgilerini, namaz kılma usulünü ve namazda okunacak ayetleri ve duaları öğretmek amacıyla kurulmuştur. Mahalle mekteplerinde sadece dinî eğitim verilmez, zamanla Türkçe, ahlak risaleleri ve yazı dersleri gibi dersler de programa eklenmiştir.

Mekteplere başlama yaşı kesin olarak belirlenmemiş olup Anadolu'da genellikle 4 yaşına gelen çocuklar mektebe gönderilirken, İstanbul'da bu yaş 5 veya 6 olarak kabul edilmiştir. Erkek ve kız çocukları ayrı saatlerde ve ayrı olarak eğitim alırlardı. Erkek çocuklarının hocaları genellikle medrese eğitimi almış alim ve bilgili kişiler iken, kız çocuklarına Kur'an-ı Kerim'i tecvit kurallarına uygun şekilde okuyabilen, Osmanlıca yazıyı iyi bilen ve ilmihal bilgilerini kitaplardan öğretebilecek yaşlı kadınlar hocalık yapardı.

Mahalle mekteplerinde Kur'an-ı Kerim okumak ve ilmihal bilgilerini öğrenmek zorunlu tutulmuş ve çocukların herhangi bir meslek veya sanata başlamadan önce bu eğitimi almaları gerekmekteydi. Sultan II. Mahmud döneminde çıkarılan bir ferman ile çocuklarını mektepten alarak çıraklık başlatan ailelerin cezalandırılacağı belirtilmiştir.

Mahalle mekteplerinde öğrencilerin okuma süreci büyük bir törenle başlatılır ve öğrenciler teşvik edilerek kolayca öğrenmeleri sağlanırdı. Mektebi bitiren öğrenciler ise daha ileri eğitim alabilecek seviyeye gelirlerdi. Mahalle mektepleri, Osmanlı döneminde eğitim sisteminin önemli bir parçası olup çocukların temel dini ve yazılı eğitimlerini aldıkları yerlerdi.