Kişilerarası İlişkiler ve Sosyal Ritim Terapisi (KİPT-SRT) Nedir?

[SoruCevap]

Kişilerarası ve sosyal ritim terapisi, hastanın sosyal ritmindeki aksamalar ile psikiyatrik bozukluğun geçmiş ataklarının başlangıcı arasındaki ilişkiyi fark edebilmesini kolaylaştıran bir psikoterapi yöntemidir. Bu terapi biçiminde, sosyal ritim ve uyku-uyanıklık düzeninin korunabilmesi için psikoeğitim ve davranışsal teknikler kullanılır. Kişilerarası ve sosyal ritim terapisi, Bipolar spektrum bozuklukları olan ya da risk taşıyan bireylerde, sosyal ritim düzeninin, sirkadyen ritim senkronizasyonunda rol oynadığını vurgulayan "sosyal zeitgeber teorisi" ile yakından ilgilidir. Kişilerarası ve sosyal ritim terapisi’nin sosyal ritimleri koruduğu ve Bipolar bozukluğun gidişatında olumlu etkiye sahip olduğu gösterilmiştir.

Bipolar Bozukluk ve Sirkadyen Ritim

Bipolar bozukluğun en belirgin klinik özelliklerinden birisi tekrarlarla seyretmesidir. Duygudurum atakları sıklıkla mevsimsel bir ritim takip eder. Bipolar bozukluk tanısı olan hastalarda duygu durum atakları esnasında sirkadyen ritimde ve uyku-uyanıklık döngülerinde belirgin bozulmalar izlenir. Sirkadyen ritim sadece vücut ısısı, hormon salınımı, uyku-uyanıklık döngülerini değil, psikomotor performansı, kognitif fonksiyonları ve duygu durumu da etkiler. Sirkadyen ritimdeki düzensizlikler kişinin depresyondan hipomani-maniye geçmesine yatkınlığını artırır. Sirkadyen ritimden sorumlu olduğu düşünülen saat geninin (clock gen) hiperaktivite, azalmış uyku ihtiyacı, kaygılı davranışlarda azalma gibi manik atakta izlenen belirtilere benzer davranışları etkilediği gözlenmiştir. Bipolar bozukluk hastalarında yapılan çalışmalarda ise saat geni ile Bipolar spektrum bozuklukların gelişimi arasındaki ilişkiler gösterilmiştir.

Kişilerarası ve Sosyal Ritim Terapisi ve Uygulaması

Güncel tedavi kılavuzları Bipolar bozukluk tedavisinde psikoterapi ve farmakoterapinin hem akut atakta hem de idame döneminde birlikte kullanımını önermektedir. Psikoterapötik yaklaşımlar ilaç tedavilerine eklendiğinde, hastalığın yineleme hızı, yinelemeye kadar geçen süre ve hastaneye yatış sayısı üzerinde olumlu gelişmeler izlenir. Stresli yaşam olayları, sosyal ritimdeki bozulmalar ve ilaç tedavisine uyumsuzluk Bipolar bozuklukta izlenen yinelemelerin en önemli sebepleridir. Dahası, bu üç faktör birbirleriyle de etkileşim içindedir. Stresli yaşam olayları sosyal ritmi bozabilir, sosyal ritimdeki bozulmalar ise ilaç tedavisine uyumu azaltabilir. Sosyal zeitgeber’leri ve biyolojik ritimlere etkilerini ele alırken kişinin çevresi ile ilişkilerini, uyum kapasitesini de göz önüne almak gerekir. Her ne kadar uyku bireysel bir yaşantı olarak düşünülse de yatak partnerleri uykusuzluğun başlangıcında ve sürdürülmesinde oldukça etkili olabilir. Bozuk giden bir evlilik ilişkisinin yarattığı sosyal stresin yanı sıra, eşlerin birlikte yatağa gitmekten kaçınmaları nedeni ile uyku saatlerini değiştirmeleri psikososyal olaylar ile biyolojik ritmin değişmesine örnek verilebilir. KİPT-SRT günlük sosyal ve biyolojik ritimde sabitliği hedefleyen bir psikoterapi biçimidir.KİPT-SRT’de sadece biyolojik ritim, uyku-uyanıklık saatleri değil, kişilerarası ilişkiler ve sosyal roller de ele alınır. Böylelikle sosyal ritim düzenlenmeye çalışılır.

KİPT-SRT’de beş konuya odaklanılır;

1. Yaşam olayları ve duygu durum değişimleri ilişkisinin saptanması

2. Düzenli günlük rutinlerin oluşturulması

3. Günlük yaşamda ve kişilerarası ilişkilerde sosyal ve biyolojik ritmi bozan etkenlerin saptanması

4. Kişinin hastalığa bağlı olarak kaybettiği “sağlıklı ben”e ait yasının ele alınması

5. Duygudurum belirtilerinin saptanması ve ele alınması.

KİPT-SRT’de psikoterapi süreci başlangıç, ara dönem, idame dönemi ve sonlandırma olarak adlandırılan dört aşamadan oluşur.

KİPT-SRT motivasyonu iyi ve hastalığını kabullenmiş hastalarda uygulanması oldukça kolay olan bir tekniktir. Hastalığa iç görüsü az, hastalığın kronik seyrini inkar eden hastalarda ise öncelikle “sağlıklı ben”in kaybına ait yası çalışmak ve yoğun bir psikoeğitim gerekecektir. KİPT-SRT’da Bipolar bozukluk kronobiyolojik bir modelde ele alınır. Bipolar bozukluk hastalarında sosyal ritim değişiklikleri ile sirkadyen ritmin bozulabileceği, hastalığa yatkın kişilerde sosyal ve biyolojik ritim bozukluklarının duygu durum rahatsızlıklarını tetikleyebileceği görüşüne dayanan bir terapi yöntemidir. KİPT-SRT yeterli psikoeğitim ve farmakoterapiye rağmen duygu durum atakları yaşamaya devam eden Bipolar bozukluk hastalarında hastalığın yineleme sıklığını azaltmada önemli bir terapi stratejisi olarak kullanılabilir.