İlk cuma namazı nerede kılınmıştır?

[SoruCevap]

İlk cuma namazı nerede kılındı

Ilk cuma namazının nerede ve kimler tarafından kılındığı konusunda değişik rivayetler mevcuttur Bu rivayetleri şoylece ozetleyebiliriz:

1 ResUlullah hicret etmeden once cumanın kılınmasına izin verdi Kendisi Mekke'de cumayı kılmaya Kadir olamamış ve cumayı izhar edememişti Mus'ab b Umeyr'e: Yahudilerin cumartesi gunleri ZebUr'u acıkca okuduklarını goz onunde bulundurarak, kadınlarınızı ve cocuklarınızı toplayın ve cuma gunu, guneş zevalden yarıyı gecince, iki rek'atle Allah'a yaklaşındiye yazdı (Hamidullah, Muhammed, elVesaiku'ssiyasiyye s 35; AlUsi; RUhu'lme'ani XXVNI99) Tabakati Ibn Sa'd'da aynı rivayete: ve Sa'd b Usame'nin evinde oniki kişi ile cuma kılındı(Aynı kaynak Tabakati Ibn Sa'd'dan (NI83) ilavesi de mevcuttur

Bu rivayet nazari dikkate alındığında, cumanın Mekke doneminde farz kılındığı, izhar edilmesi gereken bir ibadet olduğu, Yahudilere karşı bir onur meselesi ve bir şiar olduğu soylenebilir

Cumanın izhar edilmesi gerekliligi, kısaca bir onur, bir varlık gosterişi namazı olduğu, diğer nakillerde de goze carpıyor

Mesela Allame Ibn Hacer Tuhfetu'lMuhtacta: Cuma namazı Mekke'de farz kılındı ama sayı yetersizliğinden ya da şiarı izhar olduğundan, orada kılınamadı(Aynı kaynak Tabakatr Ibn Sa'd'dan (NI83)) diyor Sayı yuzunden kılınmadığı ihtimalini Ibn Hacer saliki bulunduğu Şafii mezhebinin, cumanın kılınabilmesi icin kırk hur erkek cemaat şartını koşmuş olmasından dolayı zikretmiş olabilir Ama her ikisi de birer ihtimalden ibarettir

2 Abdurrahman b Ka'b: Gozlerini kaybetiğinde babamı cumaya ben goturuyordum Ezanı duyduğunda EbU Umame Es'ad b Zurara'ya dua edip mağfiretini istiyordu Bir ara durdu ve yine boyle yaptı Sebebini sordum Yavrum, Medine'de Beni Beyada Yurdunda bize ilk cuma namazını kıldıran odur, dedi O gun kac kişi idiniz? dedim Kırk kişi idik, dedi (AlUsi, XXVNI99)

3 Umdetu'1Karideki şu rivayet de bunu tamamlar: Ibn Sirin anlattı: Medineliler Resulullah (sas) gelmeden ve cuma ayeti inmeden once toplandılar Cumaya ilk defa bu adı verenler onlar oldu Dediler ki, Yahudilerin her hafta toplandıkları bir gunleri var Keza Hiristiyanlar da oyle Gelin biz de bir gun toplanıp Allah'ı zikredelim, namaz kılıp O'na şukredelim Derken bunun icin Yevmu'1arUbeyi secti ve Es'ad'ın evinde toplandılar O da onlara iki rek'at namaz kıldırdı Bu toplantıda bu gune Cumaadını verdiler Sa'd da bir koyun kesip onlara yedirdi Zira sayıları azdı(Hakim, elMustedrek I28l ; Ibn Mace, Sunen I344 (elIkame 78) Sevkani bu hadisi aynı zamanda Ibn Hibban ve e1Beyhaki'nin de rivayet ettiklerini, sonuncunun sahih bulunduğunu, elHafız'ın ise, isnadı hasendir, dediğini soyler Bkz Neylu'levtar NI230)

Tebyinu'1hakaik hasiyesi Selebi'nin, cuma namazına ilk defa cuma' adını veren Ka'b b Lueyy'dir(Ayni, Umdetu'lkari VI161) şeklindeki rivayeti buna muhalif değildir Zira Ka'b'ın aynı toplantıda bulunması ve bu ismin o nun buluşu olması muhtemeldir

4 Bazı kaynaklarda bu konuda değişik rivayetler de vardır:

ElMa'rife'de şoyle denir: Zuhri anlattı; Resulullah (sas) Mus'ab b Umeyr'i, Medine'ye, onlara Kur'an oğretmek uzere gonderdiğinde, Mus'ab onlara cuma namazı kıldırdı ve Resulullah gelmezden once Medine'de ilk cuma namazını kıldıran Mus'ab oldu (Hasiyetu'sSelebi alaTebyini'lHakaik I217)

Allame AlUsi bu rivayetleri sıraladıktan sonra, Bu konudaki haberlerin en sağlamı Medine'de ilk cumayı Es'ad'ın kıldırdığını bilderenler olmalıdırdiyor

Bu taktirde ilk cuma namazı Yahudi ve Hristiyanlara karşı bir varlık izharı şeklinde kılınmış oluyor Burada; Acaba hangi şekilde olursa olsun, Medine'de ilk kılınan cuma namazı, oğle namazınının yerini almış ve onun farziyetini duşurmuş mudur?diye bir soru akla gelebilir Ilk kılınan cuma namazının farz cuma olup olmadığını tesbit icin, bu sorunun cevabı onemlidir

5 Bizzat Resulllah'ın kıldırdığı ilk cuma namazı ise, Kuba'dan ayrıldıktan sonra Beni Salim Yurdu'nda, oğle vaktinde, cuma olması uzerine kıldırdıkları cuma namazıdır Bu mescid de bu munasebetle Cuma Mescidiadıyla bilinmeye başlanmıştır İşte Resulullah'ın kıldırdığı ilk cuma budur (Ayni, age VNI88 )

6 Bir başka itibarla ilk cuma diyebileceğimiz cuma namazı da, Bahreyn koylerinden olan elCuvasa'daki Abdulkays'taki cuma namazıdır (Zurkani I326; Elmalıli VNI4980)