ikileme nedir - cümlede ikileme - ikileme hangi sözcüklerle yapılır - ikilemelerde amaç - ikileme çeşitleri
Cümlede anlamı pekiştirmek amacıyla kurulan söz öbekleridir.
İkilemelerin Anlam Bakımından Kuruluşları
1. Aynı sözcüğün yinelenmesiyle oluşanlar:
Çocuklar uslu uslu oturuyorlar. Başından geçenleri uzun uzun anlattı. Çıktı ve demet demet çiçeklerle geri döndü. Dağ yolunda yavas yavas ilerledik.
İri iri güller, sarı sarı ayvalar, çeşit çeşit tatlıla
2. Eş anlamlı sözcükler ya da yakın anlamlı sözcüklerle oluşanlar:
Kimseden ses seda çıkmıyor.
Az buçuk yabancı dili de var. Bugüne dek doâru dürüst idman yapmadınız. Bu olay hakkında akıl fikir yürütmek biraz zor. Adam, ezile büzüle odayt terk etti.
3. Zıt anlamlı kelimelerle oluşanlar:
Aşağı yukarı on yıldır ondan haber alamadık. Övünmek gibi olmasın, azcok şiirden anlarım.
Başkaları hakkında ileri geri konuşmak doğru değildir.
Çamurda bata çıka ilerliyorduk.
4. Biri anlamlı biri anlamsız sözcüklerle oluşanlar:
Annem ufak tef ekti, ancak çok becerikliydi. Bu yıl çoluk çocuk tatile çıkacağız. Sizden yemek memek bir şey istemiyorum.
5. İkisi de anlamsız sözcüklerle oluşanlar:
Yine abuk sabuk konuşmaya başladı
6. Yansıma sözcüklerle oluşanlar:
Hasta ıkıl ıkıl nefes alıyordu.
Arabalar yanımızdan vızır vızır geçiyordu.
Pekmezi tenekeye lıkır lıkır doldurdu.
Suyun sesini şırıl şırıl akışı dinlendiriyor.
7. “de”, “ama”, ve “mi” ile kurulanlar:
Kibar mı kibar bir çocuktur.
Ev de evdir, maşallah!
Çimenler ıslak ama ne ıslak
İkilemeler kuruluşları esnasında yapım ekleri ve çekim ekleri alabilir:
Yerli yersiz konuşma.
Günlük güneşlik bir gün geçirdik.
Boşu boşuna uğraşmıyorum onunla. İkisi bir süre baş başa görüştüler.
Tarlalar baştan basa deniz renginde.
UYARI: İkilemeleri oluşturan sözcükler ayrı yazılır. Aralarına noktalama işaretleri konmaz.
Gümbür gümbür geliyorlar, doğru
Gümbürgümbür geliyorlar, yanlış
Gümbür, gümbür geliyorlar, yanlış
Örnek Soru
İkileme oluşturan bazı kalıplaşmış sözlerin yer-leri değiştirilemez.
Aşağıdaki cümlelerde verilen altı çizili sözcüklerden hangisinde bu kurala uyulmamıştır?
A) Olayı varım yamalak anlattı.
B) Ufaklı irili bütün kavunları sattı.
C) Her şey avan beyan gözümüzün önünde gerçekleşti.
D) Okulunu ite kaka bitirdi.
ÇÖZÜM
B’deki ikileme “ufaklı irili” biçiminde değil, “irili ufaklı” şeklindedir. İkilemede sözcüklerin yeri değiştirilemez.
Cevap B’dir.
alıntı
Cümlede anlamı pekiştirmek amacıyla kurulan söz öbekleridir.
İkilemelerin Anlam Bakımından Kuruluşları
1. Aynı sözcüğün yinelenmesiyle oluşanlar:
Çocuklar uslu uslu oturuyorlar. Başından geçenleri uzun uzun anlattı. Çıktı ve demet demet çiçeklerle geri döndü. Dağ yolunda yavas yavas ilerledik.
İri iri güller, sarı sarı ayvalar, çeşit çeşit tatlıla
2. Eş anlamlı sözcükler ya da yakın anlamlı sözcüklerle oluşanlar:
Kimseden ses seda çıkmıyor.
Az buçuk yabancı dili de var. Bugüne dek doâru dürüst idman yapmadınız. Bu olay hakkında akıl fikir yürütmek biraz zor. Adam, ezile büzüle odayt terk etti.
3. Zıt anlamlı kelimelerle oluşanlar:
Aşağı yukarı on yıldır ondan haber alamadık. Övünmek gibi olmasın, azcok şiirden anlarım.
Başkaları hakkında ileri geri konuşmak doğru değildir.
Çamurda bata çıka ilerliyorduk.
4. Biri anlamlı biri anlamsız sözcüklerle oluşanlar:
Annem ufak tef ekti, ancak çok becerikliydi. Bu yıl çoluk çocuk tatile çıkacağız. Sizden yemek memek bir şey istemiyorum.
5. İkisi de anlamsız sözcüklerle oluşanlar:
Yine abuk sabuk konuşmaya başladı
6. Yansıma sözcüklerle oluşanlar:
Hasta ıkıl ıkıl nefes alıyordu.
Arabalar yanımızdan vızır vızır geçiyordu.
Pekmezi tenekeye lıkır lıkır doldurdu.
Suyun sesini şırıl şırıl akışı dinlendiriyor.
7. “de”, “ama”, ve “mi” ile kurulanlar:
Kibar mı kibar bir çocuktur.
Ev de evdir, maşallah!
Çimenler ıslak ama ne ıslak
İkilemeler kuruluşları esnasında yapım ekleri ve çekim ekleri alabilir:
Yerli yersiz konuşma.
Günlük güneşlik bir gün geçirdik.
Boşu boşuna uğraşmıyorum onunla. İkisi bir süre baş başa görüştüler.
Tarlalar baştan basa deniz renginde.
UYARI: İkilemeleri oluşturan sözcükler ayrı yazılır. Aralarına noktalama işaretleri konmaz.
Gümbür gümbür geliyorlar, doğru
Gümbürgümbür geliyorlar, yanlış
Gümbür, gümbür geliyorlar, yanlış
Örnek Soru
İkileme oluşturan bazı kalıplaşmış sözlerin yer-leri değiştirilemez.
Aşağıdaki cümlelerde verilen altı çizili sözcüklerden hangisinde bu kurala uyulmamıştır?
A) Olayı varım yamalak anlattı.
B) Ufaklı irili bütün kavunları sattı.
C) Her şey avan beyan gözümüzün önünde gerçekleşti.
D) Okulunu ite kaka bitirdi.
ÇÖZÜM
B’deki ikileme “ufaklı irili” biçiminde değil, “irili ufaklı” şeklindedir. İkilemede sözcüklerin yeri değiştirilemez.
Cevap B’dir.
alıntı
