Hz Peygamber (sav)'in sozleri, fiilleri, takrirleri ile ahlaki ve beşeri vasıflarından oluşan sunnetinin soz veya yazı ile ifade edilmiş şekli Bu manada hadis, sunnet ile eş anlamlıdır,
Hadis kelimesi, eskinin zıddı yenianlamına geldiği gibi, soz ve haber anlamlarına da gelir Bu kelimeden tureyen bazı fiiller ise haber vermek, nakletmek gibi anlamlar ifade eder Hadis kelimesi, Kur'an'da bu anlamları ifade edecek bicimde kullanılmıştır Sozgelimi, Demek onlar bu soze (hadis) inanmazlarsa, onların peşinde kendini uzuntuyle helak edeceksin(elKehf, 186) ayetinde soz(Kur'an); Musa'nın haberi (hadisu Musa) sana gelmedi mi?(Taha, 209) ayetinde haberanlamına gelmektedir Ve Rabbinin nimetini anlat (fehaddis)fiili de anlat, haber ver, tebliğ etanlamında kullanılmıştır
Hadis kelimesi zamanla, Hz Peygamber'den rivayet edilen haberlerin genel adı olarak kullanılmaya başlanmıştır Kelime, bizzat RasUlullah (sav) tarafından da, bu anlamda kullanılmıştır Buhari'de yeralan bir hadise gore EbU Hureyre, Ya RasUlullah, kıyamet gunu şefaatine nail olacak en mutlu insan kimdir?diye sorar
Hz Peygamber şoyle cevap verir: Senin hadisekarşı olan iştiyakını bildiğim icin, bu hadis hakkında herkesten once senin soru soracağını tahmin etmiştim Kıyamet gunu şefaatime nail olacak en mutlu insan, La ilahe illallahdiyen kimsedir(Buhari, ilim; 33)
Hadisin Dindeki Yeri ve Onemi:
RasUlullah (sav), Allah'tan aldığı vahyi yalnızca inanlara aktarmakla kalmamış, aynı zamanda onları acıklamış ve kendi hayatında da tatbik ederek muşahhas ornekler haline getirmiştir Bu nedenle O'na yaşayan Kur'anda denilmiştir İslam bilginleri genellikle, dini konularla ilgili hadislerin Allah tarafından Hz Peygamber'e vahyedilmiş olduklarını kabul ederler; delil olarak da, O (Peygamber), kendiliğinden konuşmaz; O'nun sozleri, kendisine inderilmiş vahiyden başkası değildir(enNecm, :34) ayetini ileri surerler Ayrıca, Andolsun ki; Allah, mU'minlere buyuk lutufta bulundu Cunku, daha once apacık bir sapıklık icinde bulunuyorlarken, kendi araladan, onlara kitap ve hikmeti oğreten bir elci gonderdi(Alu Irnran, 3164) ayetinde sozu edilen hikmetkelimesinin, sunnetanlamında olduğunu da belirtmişlerdir Nitekim, Hz Peygamber ve O'nun ashabından nakledilen bazı haberler de, bu gerceği ortaya koymaktadır
RasUlullah'tan (sav) şoyle rivayet edilmiştir: Bana kitap (Kur'an) ve bir de onunla birlikte, onun gibisi (sunnet) verildi(EbU DavUd, Sunen, II, 505) Hassan İbn Atiyye, aynı konuda şu acıklamayı yapmıştır: Cibril (as) RasUlullah (sav)'e Kur'an'ı getirdiği ve oğrettiği gibi, sunneti de oylece getirir ve oğretirdi(İbn Abdilberr, Camiu'l Beyani'lilm, II, 191)
Yukarıda zikredilen ayet ve haberlerden de anlaşılacağı gibi, Kur'an ve hadis (daha geniş ifadesiyle sunnet), Allah (cc) tarafından RasUlullah (sav)'a gonderilmiş birer vahiy olmak bakımından aynıdırlar Şu kadar var ki; Kur'an, hadisin aksine, anlam ve lafız yonunden bir benzerinin meydana getirilmezliği (i'caz) ve Levhi MahfUz'da yazı ile tesbit edildiği icin, ne Cibril (as)'in ve ne de Hz Peygamber'in, uzerinde hicbir tasarrufları bulunmaması noktasında hadisten ayrılır Hadis ise, lafız olarak vahyedilmediği icin, Kur'an lafzı gibi mu'ciz olmayıp, ifade ettiği anlama bağlı kalmak şartıyla sadece mana yonuyle nakledilmesi caizdir
Hz Peygamber'den hadis olarak nakledilen, fakat daha ziyade, O'nun (sav) sade bir insan sıfatıyla, dini hicbir ozelliği bulunmayan, gunluk yaşayışıyla ilgili sozlerinin, yukarıda anlatılanların dışında kaldığını soylemek gerekir O'nun (sav) bir insan sıfatıyla hata yapabileceğini acıklaması (Muslim, Fedail, 139140141) bunu gosterir Nitekim bazı ictihadlarında hataya duşmesi, bu konularda herhangi bir vahyin gelmediğini gosterir Ancak bu hataların da, bazan vahiy yolu ile duzeltildiği unutulmamalıdır
Vahye dayalı bir fıkıh kaynağı olarak hadis, Kur'an karşısındaki durumu ve getirdiği hukumler acısından şu şekillerde bulunur:
1 Bazı hadisler, Kur'an'in getirdiği hukumleri teyid ve tekit eder Anababaya itaatsizliği, yalancı şahitliği, cana kıymayı yasaklayan hadisler boyledir
2 Bir kısmı hadisler, Kur'an'ın getirdiği hukumleri acıklar, onları tamamlayıcı bilgiler verir Kur'an'da namaz kılmak, haccetmek, zekat vermek emredilmiş, fakat bunların nasıl olacağı belirtilmemiştir Bu ibadetlerin nasıl yapılacağını hadislerden oğreniyoruz
3 Bazı hadisler de, Kur'an'ın hic temas etmediği konularda, hukumler koyar Hadisin başlı başına mustakil bir teşri' (yasama) kaynağı olduğunu gosteren bu tur hadislere, ehli merkeplerle yırtıcı kuşların etinin yenmesini haram kılan, diyetlerle ilgili bircok hukmu belirten hadisler ornek olarak verilebilir
Buraya kadar anlatılanlar, hadisin (sunnet) İslam dinindeki onemli yerini gozler onune sermektedir Din acısından, Kur'an'dan hemen sonra gelen bir hukum kaynağı olarak hadislere gereken onemin verilerek Hz Peygamber'in sunnetine uyulması, başta Allah (cc) olmak uzere, O'nun Rasulu Hz Muhammed (sav) tarafından da cok kesin ifadelerle emredilmiştir Bu konuda Kur'an'da şu ayetlere yer verilmiştir: Ey Peygamber de ki: Eğer Allah'ı seviyorsanız, bana uyunuz ki; Allah da sizi sevsin ve gunahlarınızı bağışlasın(Alu imran, 331);
Hadis kelimesi, eskinin zıddı yenianlamına geldiği gibi, soz ve haber anlamlarına da gelir Bu kelimeden tureyen bazı fiiller ise haber vermek, nakletmek gibi anlamlar ifade eder Hadis kelimesi, Kur'an'da bu anlamları ifade edecek bicimde kullanılmıştır Sozgelimi, Demek onlar bu soze (hadis) inanmazlarsa, onların peşinde kendini uzuntuyle helak edeceksin(elKehf, 186) ayetinde soz(Kur'an); Musa'nın haberi (hadisu Musa) sana gelmedi mi?(Taha, 209) ayetinde haberanlamına gelmektedir Ve Rabbinin nimetini anlat (fehaddis)fiili de anlat, haber ver, tebliğ etanlamında kullanılmıştır
Hadis kelimesi zamanla, Hz Peygamber'den rivayet edilen haberlerin genel adı olarak kullanılmaya başlanmıştır Kelime, bizzat RasUlullah (sav) tarafından da, bu anlamda kullanılmıştır Buhari'de yeralan bir hadise gore EbU Hureyre, Ya RasUlullah, kıyamet gunu şefaatine nail olacak en mutlu insan kimdir?diye sorar
Hz Peygamber şoyle cevap verir: Senin hadisekarşı olan iştiyakını bildiğim icin, bu hadis hakkında herkesten once senin soru soracağını tahmin etmiştim Kıyamet gunu şefaatime nail olacak en mutlu insan, La ilahe illallahdiyen kimsedir(Buhari, ilim; 33)
Hadisin Dindeki Yeri ve Onemi:
RasUlullah (sav), Allah'tan aldığı vahyi yalnızca inanlara aktarmakla kalmamış, aynı zamanda onları acıklamış ve kendi hayatında da tatbik ederek muşahhas ornekler haline getirmiştir Bu nedenle O'na yaşayan Kur'anda denilmiştir İslam bilginleri genellikle, dini konularla ilgili hadislerin Allah tarafından Hz Peygamber'e vahyedilmiş olduklarını kabul ederler; delil olarak da, O (Peygamber), kendiliğinden konuşmaz; O'nun sozleri, kendisine inderilmiş vahiyden başkası değildir(enNecm, :34) ayetini ileri surerler Ayrıca, Andolsun ki; Allah, mU'minlere buyuk lutufta bulundu Cunku, daha once apacık bir sapıklık icinde bulunuyorlarken, kendi araladan, onlara kitap ve hikmeti oğreten bir elci gonderdi(Alu Irnran, 3164) ayetinde sozu edilen hikmetkelimesinin, sunnetanlamında olduğunu da belirtmişlerdir Nitekim, Hz Peygamber ve O'nun ashabından nakledilen bazı haberler de, bu gerceği ortaya koymaktadır
RasUlullah'tan (sav) şoyle rivayet edilmiştir: Bana kitap (Kur'an) ve bir de onunla birlikte, onun gibisi (sunnet) verildi(EbU DavUd, Sunen, II, 505) Hassan İbn Atiyye, aynı konuda şu acıklamayı yapmıştır: Cibril (as) RasUlullah (sav)'e Kur'an'ı getirdiği ve oğrettiği gibi, sunneti de oylece getirir ve oğretirdi(İbn Abdilberr, Camiu'l Beyani'lilm, II, 191)
Yukarıda zikredilen ayet ve haberlerden de anlaşılacağı gibi, Kur'an ve hadis (daha geniş ifadesiyle sunnet), Allah (cc) tarafından RasUlullah (sav)'a gonderilmiş birer vahiy olmak bakımından aynıdırlar Şu kadar var ki; Kur'an, hadisin aksine, anlam ve lafız yonunden bir benzerinin meydana getirilmezliği (i'caz) ve Levhi MahfUz'da yazı ile tesbit edildiği icin, ne Cibril (as)'in ve ne de Hz Peygamber'in, uzerinde hicbir tasarrufları bulunmaması noktasında hadisten ayrılır Hadis ise, lafız olarak vahyedilmediği icin, Kur'an lafzı gibi mu'ciz olmayıp, ifade ettiği anlama bağlı kalmak şartıyla sadece mana yonuyle nakledilmesi caizdir
Hz Peygamber'den hadis olarak nakledilen, fakat daha ziyade, O'nun (sav) sade bir insan sıfatıyla, dini hicbir ozelliği bulunmayan, gunluk yaşayışıyla ilgili sozlerinin, yukarıda anlatılanların dışında kaldığını soylemek gerekir O'nun (sav) bir insan sıfatıyla hata yapabileceğini acıklaması (Muslim, Fedail, 139140141) bunu gosterir Nitekim bazı ictihadlarında hataya duşmesi, bu konularda herhangi bir vahyin gelmediğini gosterir Ancak bu hataların da, bazan vahiy yolu ile duzeltildiği unutulmamalıdır
Vahye dayalı bir fıkıh kaynağı olarak hadis, Kur'an karşısındaki durumu ve getirdiği hukumler acısından şu şekillerde bulunur:
1 Bazı hadisler, Kur'an'in getirdiği hukumleri teyid ve tekit eder Anababaya itaatsizliği, yalancı şahitliği, cana kıymayı yasaklayan hadisler boyledir
2 Bir kısmı hadisler, Kur'an'ın getirdiği hukumleri acıklar, onları tamamlayıcı bilgiler verir Kur'an'da namaz kılmak, haccetmek, zekat vermek emredilmiş, fakat bunların nasıl olacağı belirtilmemiştir Bu ibadetlerin nasıl yapılacağını hadislerden oğreniyoruz
3 Bazı hadisler de, Kur'an'ın hic temas etmediği konularda, hukumler koyar Hadisin başlı başına mustakil bir teşri' (yasama) kaynağı olduğunu gosteren bu tur hadislere, ehli merkeplerle yırtıcı kuşların etinin yenmesini haram kılan, diyetlerle ilgili bircok hukmu belirten hadisler ornek olarak verilebilir
Buraya kadar anlatılanlar, hadisin (sunnet) İslam dinindeki onemli yerini gozler onune sermektedir Din acısından, Kur'an'dan hemen sonra gelen bir hukum kaynağı olarak hadislere gereken onemin verilerek Hz Peygamber'in sunnetine uyulması, başta Allah (cc) olmak uzere, O'nun Rasulu Hz Muhammed (sav) tarafından da cok kesin ifadelerle emredilmiştir Bu konuda Kur'an'da şu ayetlere yer verilmiştir: Ey Peygamber de ki: Eğer Allah'ı seviyorsanız, bana uyunuz ki; Allah da sizi sevsin ve gunahlarınızı bağışlasın(Alu imran, 331);