- Konu Yazar
- #1
Doğalgazın Elektrik Üretimindeki Yeri ve Kojenerasyon Hakkında Bilgi
Türkiye, Cumhuriyet'ten bu yana, hep elektrik sıkıntıları yaşamıştır. Sosyo-ekonomik kalkınmamızın en önemli lokomotifi olan elektriği sanayiye ve konutlara, istenildiği kadar, kaliteli (kesintisiz) ve dünya ölçülerine göre makul bir fiyatla ulaştırmak ve emre amade kılmak, Hükümetlerimizin en önemli görevlerinden biridir. Elektriksiz sosyo-ekonomik kalkınma düşünülemez. Türkiye'de kişi başına tüketilen 1900 kwh elektrik enerjisi ile Avrupa ortalamasının üçte birinde ve dünya ortalamasının altındadır. Türk insanını, Dünya ortalamasının altında bir yaşama mahkum eden, elektrikte Devlet Tekeli kaldırılmalıydı. İşte bu maksatla 1984'te 3096 sayılı yasa çıkartılarak, özel ve tüzel kişilere kendi elektrik santralını kurma, işletme ve satma hakkı tanındı. Bugün elektriğimizin % 77'si TEAŞ, % 23'ü ise özel şirketler tarafından üretilmektedir.
Türkiye’deki elektrik üretiminde son durum nasıldır?
Türkiye'de 2000 yılı sonu itibariyle, 27500 MW'lık kurulu güç bulunmaktadır. Bu güçle geçen yıl 125 milyar kwh elektrik üretilmiş, buna karşın 3,5 milyar kwh'lık elektrik enerjisi açığı ithal yoluyla karşılanmıştır. Bu üretimin % 23'üne tekabül eder. 28 milyar kwh'i özel enerji şirketleri tarafından üretilmiştir. 28 milyar kwh'lık, özel elektrik şirketleri üretimi içinde 16 milyar kwh'ın kojenerasyon teknolojisine göre kurulan Otoprodüktörler tarafından üretilmiş olduğuna dikkatinizi çekmek isteriz.
Otoprodüktör kimdir?
Otoprodüktör; elektrik üretim tesisleri, bir sanayi tesisi ile entegre olarak çalışan, buhar, sıcak gaz gibi çıktıları prosesde kullanılan veya sanayi atıklarını, yan ürünlerini elektrik üretiminde kullanarak aynı zamanda sanayi tesisinin elektrik enerjisi ihtiyacını karşılayan tesislerdir.
1985 yılında çıkartılan 9799 sayılı kararname ile yasal dayanak bulan Otoprodüktörlük, 1992 ile 2000 yılları arasında adeta patlayarak Türkiye'nin elektrik enerjisi ihtiyacının % 16'sını üretecek, 2700 MW'lık bir kapasiteye ulaşmıştır. Bugün sayıları 100'e ulaşan Otoprodüktörlük neden bu kadar caziptir ve niçin bu kadar süratle gelişmektedir? Otoprodüktörlük, kojenerasyon teknolojisi ve tasarımına dayanır.
Kojenerasyon nedir?
Kojenerasyon; elektrik ve ısı enerjilerini birlikte üretim teknolojisidir. Gaz türbini veya gaz motorunun egzosundan çıkan ve son yıllara kadar havaya atılan ısı enerjisini değerlendiren bir sistemdir. Bu suretle, gaz türbini jeneratöründe sanayicinin ihtiyacı olan kaliteli (voltajı ve frekansı ip gibi sabit) ve kesintisiz (uninterrupted) elektrik üretilirken, egzos gazları üzerine konulan atık ısı kazanı ile fabrikanın ihtiyacı olan buhar ya da ısıtma ısısı, neredeyse bedavaya gelecek cüzi bir fiyatla elde edilmektedir.
Enerji verimleri nasıldır?
Elektrik ve ısının aynı enerji kaynağından (ekseriya doğal gaz) aynı anda üretimi ile, % 92'lere varan çevrim randımanı elde edilmektedir. Bu çevrim randımanının, bir kömür veya linyit santralında % 36, fuel oil santralında % 38, kombine çevrimli doğal gaz santralında % 55 olduğunu hatırlatmak isteriz. Yani kojenerasyon tesisi ile, klasik elektrik üretme sistemlerinin 1 kwh elektrik üretmek için kullandığı yakıtın üçte bir miktarı ile (kalori bazında) 1 kwh elektrik elde edilebilmektedir. Bugün enerji yoğun sanayiler için, enerji girdisinin maliyet üzerindeki ağır faturasını bilen ve yaşayan sanayicilerimiz için bu, enerji faturasının üçte bire düşürülmesi demektir. Ayrıca, geçen yıl enerji kaynaklarının % 64'ünü ithal yoluyla karşılayan ve yaklaşık 8,5 milyar $ ödeyen ülkemiz için sağlanan enerji tasarrufunun ne kadar önemli olduğunu takdirlerinize bırakıyoruz. Kojenerasyon teknolojisi uygulamasına en uygun ve en ucuz yakıt, bugün şehriniz sınırına kadar gelmiş olan doğalgazdır.
Kojenerasyon sistemi kurmanın ve işletmenin maliyeti nedir?
Elektrik üretimi için Türkiye'de yıllardan beri, kömür, linyit, fuel oil, doğal gaz veya akarsu (hidrolik) kullanılır. Linyit, fuel oil ve kömür santrallarının 1 MW veya 1000 kW başına kuruluş maliyetleri 800 000 - 1 200 000 US $ arasındadır. Yani çok pahalı yatırım gerektirir. Halbuki Doğal Gaz Kombine Çevrim Santralında bu rakam 400 000 US $, kojenerasyon sistemlerinde de 500 000 - 600 000 US $'dır. Kojenerasyon sistemlerinde, egzos ısısından üretilen buhar ya da sıcak suyu fabrikalarda ya da konutlarda değerlendirdiğimizde, bu ısı enerjisinin de, üretilen elektrik enerjisi ile toplamına göre hesap yaparsak, 1 MW kapasite için yatırım birim fiatı 200 000 $'a düşer. Yani Kojenerasyon dediğimiz, elektrik ve ısı enerjilerinin birlikte üretim teknolojisi bize çok ucuz maliyetle bir tesis kurma imkanı verirken, bu tesisi çok ekonomik işletme maliyeti ile işletme imkanı da vermektedir. Çünkü işletme maliyeti içinde en yüksek pay yakıt maliyetidir. Yakıt maliyeti ise Kojenerasyon sisteminin %90'lara varan çevrim randımanı sayesinde çok düşük olmakta ve bu suretle yatırımcısına büyük karlar sağlamaktadır.
Doğalgazın, Kojenerasyon sisteminde kullanılan diğer yakıt tipleri ile kıyaslanması
Kojenerasyon sistemlerinde, doğal gaz, nafta, LPG, fuel oil, motorin, biogaz gibi çeşitli enerji kaynakları kullanılmaktadır. Bu kaynakların 1000 kilo kalorisinin İstanbul ve Ankara gibi büyük şehirlerdeki piyasa fiatlarına baktığımızda, (Doğal Gaz Dergisinde verilen Ağustos 2001 fiatı itibariyle) en düşük fiatın 17 495 lira ile doğal gaz ondan sonraki fiatın 17 723 lira ile 6 no'lu fuel oil olduğunu görüyoruz. Diğer yakıtlar, Ağustos 2001 piyasası itibariyle, doğal gaz ve fuel oil No.6'dan daha pahalıydılar. Ayrıca doğal gazın çevre dostu bir yakıt olarak Ankara, İstanbul, Bursa ve Eskişehir'in hava kirliliğini de ortadan kaldırdığına da dikkatinizi çekmek isteriz.
Kojenerasyonun Uygulama Alanları
• Tekstil Fabrikaları
• Kağıt Fabrikaları
• Seramik Fabrikaları
• Kimya Fabrikaları
• Plastik Fabrikaları
• Gıda Fabrikaları
• Orman Ürünleri Fabrikaları
• Oteller
• Hastaneler
• Apartman ve Siteler
• Alışveriş Merkezleri
• Villalar
• İş Merkezleri
• Biyogaz ve Çöp Gazı Tesisleri
Kaynakça: Doğalgazın Türkiye'nin gelecek enerji profili içindeki yeri (Özkan Ağış, Türkiye Kojenerasyon ve Otoprodüktörlük Derneği
Türkiye, Cumhuriyet'ten bu yana, hep elektrik sıkıntıları yaşamıştır. Sosyo-ekonomik kalkınmamızın en önemli lokomotifi olan elektriği sanayiye ve konutlara, istenildiği kadar, kaliteli (kesintisiz) ve dünya ölçülerine göre makul bir fiyatla ulaştırmak ve emre amade kılmak, Hükümetlerimizin en önemli görevlerinden biridir. Elektriksiz sosyo-ekonomik kalkınma düşünülemez. Türkiye'de kişi başına tüketilen 1900 kwh elektrik enerjisi ile Avrupa ortalamasının üçte birinde ve dünya ortalamasının altındadır. Türk insanını, Dünya ortalamasının altında bir yaşama mahkum eden, elektrikte Devlet Tekeli kaldırılmalıydı. İşte bu maksatla 1984'te 3096 sayılı yasa çıkartılarak, özel ve tüzel kişilere kendi elektrik santralını kurma, işletme ve satma hakkı tanındı. Bugün elektriğimizin % 77'si TEAŞ, % 23'ü ise özel şirketler tarafından üretilmektedir.
Türkiye’deki elektrik üretiminde son durum nasıldır?
Türkiye'de 2000 yılı sonu itibariyle, 27500 MW'lık kurulu güç bulunmaktadır. Bu güçle geçen yıl 125 milyar kwh elektrik üretilmiş, buna karşın 3,5 milyar kwh'lık elektrik enerjisi açığı ithal yoluyla karşılanmıştır. Bu üretimin % 23'üne tekabül eder. 28 milyar kwh'i özel enerji şirketleri tarafından üretilmiştir. 28 milyar kwh'lık, özel elektrik şirketleri üretimi içinde 16 milyar kwh'ın kojenerasyon teknolojisine göre kurulan Otoprodüktörler tarafından üretilmiş olduğuna dikkatinizi çekmek isteriz.
Otoprodüktör kimdir?
Otoprodüktör; elektrik üretim tesisleri, bir sanayi tesisi ile entegre olarak çalışan, buhar, sıcak gaz gibi çıktıları prosesde kullanılan veya sanayi atıklarını, yan ürünlerini elektrik üretiminde kullanarak aynı zamanda sanayi tesisinin elektrik enerjisi ihtiyacını karşılayan tesislerdir.
1985 yılında çıkartılan 9799 sayılı kararname ile yasal dayanak bulan Otoprodüktörlük, 1992 ile 2000 yılları arasında adeta patlayarak Türkiye'nin elektrik enerjisi ihtiyacının % 16'sını üretecek, 2700 MW'lık bir kapasiteye ulaşmıştır. Bugün sayıları 100'e ulaşan Otoprodüktörlük neden bu kadar caziptir ve niçin bu kadar süratle gelişmektedir? Otoprodüktörlük, kojenerasyon teknolojisi ve tasarımına dayanır.
Kojenerasyon nedir?
Kojenerasyon; elektrik ve ısı enerjilerini birlikte üretim teknolojisidir. Gaz türbini veya gaz motorunun egzosundan çıkan ve son yıllara kadar havaya atılan ısı enerjisini değerlendiren bir sistemdir. Bu suretle, gaz türbini jeneratöründe sanayicinin ihtiyacı olan kaliteli (voltajı ve frekansı ip gibi sabit) ve kesintisiz (uninterrupted) elektrik üretilirken, egzos gazları üzerine konulan atık ısı kazanı ile fabrikanın ihtiyacı olan buhar ya da ısıtma ısısı, neredeyse bedavaya gelecek cüzi bir fiyatla elde edilmektedir.
Enerji verimleri nasıldır?
Elektrik ve ısının aynı enerji kaynağından (ekseriya doğal gaz) aynı anda üretimi ile, % 92'lere varan çevrim randımanı elde edilmektedir. Bu çevrim randımanının, bir kömür veya linyit santralında % 36, fuel oil santralında % 38, kombine çevrimli doğal gaz santralında % 55 olduğunu hatırlatmak isteriz. Yani kojenerasyon tesisi ile, klasik elektrik üretme sistemlerinin 1 kwh elektrik üretmek için kullandığı yakıtın üçte bir miktarı ile (kalori bazında) 1 kwh elektrik elde edilebilmektedir. Bugün enerji yoğun sanayiler için, enerji girdisinin maliyet üzerindeki ağır faturasını bilen ve yaşayan sanayicilerimiz için bu, enerji faturasının üçte bire düşürülmesi demektir. Ayrıca, geçen yıl enerji kaynaklarının % 64'ünü ithal yoluyla karşılayan ve yaklaşık 8,5 milyar $ ödeyen ülkemiz için sağlanan enerji tasarrufunun ne kadar önemli olduğunu takdirlerinize bırakıyoruz. Kojenerasyon teknolojisi uygulamasına en uygun ve en ucuz yakıt, bugün şehriniz sınırına kadar gelmiş olan doğalgazdır.
Kojenerasyon sistemi kurmanın ve işletmenin maliyeti nedir?
Elektrik üretimi için Türkiye'de yıllardan beri, kömür, linyit, fuel oil, doğal gaz veya akarsu (hidrolik) kullanılır. Linyit, fuel oil ve kömür santrallarının 1 MW veya 1000 kW başına kuruluş maliyetleri 800 000 - 1 200 000 US $ arasındadır. Yani çok pahalı yatırım gerektirir. Halbuki Doğal Gaz Kombine Çevrim Santralında bu rakam 400 000 US $, kojenerasyon sistemlerinde de 500 000 - 600 000 US $'dır. Kojenerasyon sistemlerinde, egzos ısısından üretilen buhar ya da sıcak suyu fabrikalarda ya da konutlarda değerlendirdiğimizde, bu ısı enerjisinin de, üretilen elektrik enerjisi ile toplamına göre hesap yaparsak, 1 MW kapasite için yatırım birim fiatı 200 000 $'a düşer. Yani Kojenerasyon dediğimiz, elektrik ve ısı enerjilerinin birlikte üretim teknolojisi bize çok ucuz maliyetle bir tesis kurma imkanı verirken, bu tesisi çok ekonomik işletme maliyeti ile işletme imkanı da vermektedir. Çünkü işletme maliyeti içinde en yüksek pay yakıt maliyetidir. Yakıt maliyeti ise Kojenerasyon sisteminin %90'lara varan çevrim randımanı sayesinde çok düşük olmakta ve bu suretle yatırımcısına büyük karlar sağlamaktadır.
Doğalgazın, Kojenerasyon sisteminde kullanılan diğer yakıt tipleri ile kıyaslanması
Kojenerasyon sistemlerinde, doğal gaz, nafta, LPG, fuel oil, motorin, biogaz gibi çeşitli enerji kaynakları kullanılmaktadır. Bu kaynakların 1000 kilo kalorisinin İstanbul ve Ankara gibi büyük şehirlerdeki piyasa fiatlarına baktığımızda, (Doğal Gaz Dergisinde verilen Ağustos 2001 fiatı itibariyle) en düşük fiatın 17 495 lira ile doğal gaz ondan sonraki fiatın 17 723 lira ile 6 no'lu fuel oil olduğunu görüyoruz. Diğer yakıtlar, Ağustos 2001 piyasası itibariyle, doğal gaz ve fuel oil No.6'dan daha pahalıydılar. Ayrıca doğal gazın çevre dostu bir yakıt olarak Ankara, İstanbul, Bursa ve Eskişehir'in hava kirliliğini de ortadan kaldırdığına da dikkatinizi çekmek isteriz.
Kojenerasyonun Uygulama Alanları
• Tekstil Fabrikaları
• Kağıt Fabrikaları
• Seramik Fabrikaları
• Kimya Fabrikaları
• Plastik Fabrikaları
• Gıda Fabrikaları
• Orman Ürünleri Fabrikaları
• Oteller
• Hastaneler
• Apartman ve Siteler
• Alışveriş Merkezleri
• Villalar
• İş Merkezleri
• Biyogaz ve Çöp Gazı Tesisleri
Kaynakça: Doğalgazın Türkiye'nin gelecek enerji profili içindeki yeri (Özkan Ağış, Türkiye Kojenerasyon ve Otoprodüktörlük Derneği
