Divan edebiyatında Gazel ve Gazelin Özellikleri

[haberci]

Divan edebiyatında Gazel ve Gazelin Özellikleri
Gazel Nedir?
Gazelin özellikleri nelerdir?
Gazel an edebiyatının en yaygın kullanılan nazım biçimidir Önceleri Arap edebiyatında kasidenin tegaüzzül adı verilen bir bölümü iken daha sonra ayrı bir biçim halinde gelişmiştir Gazelin beyit sayısı 515 arasında değişir Daha fazla beyitten olaşan gazellere müyezzel veya mutavvel gazel denilir Gazelin ilk beyti matla, son beyti ise makta adını alır Matla beytinin dizeleri kendi aralarında uyaklıdır (musarra) Sonraki beyitlerin ilk dizeleri serbest ikinci dizeleri birincil beyitle uyaklı olur Aniden fazla musarra beytin bulunduğu gazel zü ’lmetali, her beyti musarra olan gazel ise müselsel gazel adıyla bilinir Ilk beyitten sonraki beyte “hüsni matla (ilk beyitten hoş olması gerekir), son beyitten öncekine “hüsnü makta (son beyitten güzel olması gerekir) denir
Gazelin en hoş beyti ise beytü ’lgazel ya da şah beyit adıyla anılır Bunun yeri ya da sırası kayda değer değildir Bazı gazellerin matlasını yaratıcı dizelerden birinci veya ikincisinin matlasının ikinci dizesi olarak yenilenmesine “redd ’imatla denir Şair mahlasını (şairin takma adı, veya tanındığı ad) maktada veya “hüsnü maktada söyler Bu durumda beyit ikinci bir adla mahlas beyti ya da mahlashane olarak anılır Şairin mahlasını tevriyeli kullanmasına hüsnü tahallüs denir Mısra ortalarında uyak bulunan gazele musammat, sonu getirilmemiş veya beyit sayısı 5 ’in aşağı yer alan gazellere de “natamam gazel denir Başka şairlerin birkaç dize ekleyerek bend biçimine dönüştürdüğü gazellere “tahmis, “terbi adı verilir
Bütün beyitlerinde aynı düşüncenin ele alındığı gazeller “yek uyum gazel, her beyti öncekinden ustalıklı biçimde söylenmiş gazeller de “yek avaz gazel olarak adlandırılır Gazeller konularına göre de dağıtılmış isimlerle tanımlanır Aşka ilişkin acı, sevinç gibi içli duyguların dile getirildiği gazeller “aşıkane, alkol, yaşama anlamsız verme, yaşamdan şımartma alma gibi konularda yazılanlara rindane denir Aşıkane gazellere en iyi misal Fuzûlî ’nin gazelleri, rindane gazellere en iyi örnek ise Bâkî ’nin gazelleridir Kadını, içkiyi ve deri zevklerini konu edinen gazeller ise, örneğin Nedîm ’in gazelleri, “şuhane, eğitici kaliteli gazellere, mesela Nâbî ’nin gazelleri, hakimane gazel denir Keza felsefi konularda yazılı gazeller de vardır Gazeller eskiden bestelenerek okunurdu Özelikle bestelenmek için yazılmış gazeller de vardır Gazelleri makamla okuyan kişilere “gazelhan, gazel yazar artist şairlere ise “gazelsera adı verilir Gazel, Türk müziğinde ise şiirin bir hanende tarafından doğaçtan seslendirilmesidir Sesle taksim olarak da bilinir
Gazelin sözcük anlamı ahu, ceylan ve kuru yapraktır Güzellikten, aşktan, onun yüzünden çekilen acılardan, şaraptan, eğlenceden laf eden Divan Edebiyatı nazım şeklidir
1 Beyit sayısı 5 ile 15 aralarında değişir ama başlıca bu rakam 5, 7, 9 beyittir
2 Ilk beyit kendi aralarında kafiyelidir Gazelin kafiye düzeni (örgüsü) şöyledir;
aa, ba, ca, da, ea, fa
3 Gazelin birincil beytine matla(doğuş yeri) denir
4 Gazelin son beytine makta (bitiş, kesiliş yeri) denir
5 Şairin isminin geçtiği beyte taç beyit denir
6 Gazelin en hoş beytine beytü ’lgazel denir Bu beyte Şah beyit de denir
7 Gazelde çoğunlukla anlam bütünlüğü aranmaz, kasıt beyitte tamamlanır
8 Bir gazelin bütününde aynı konu işleniyorsa, böyle gazellere yekuyum gazel denir
9 Tüm bir şiirin benzer söyleyiş güzelliğine sahip olduğu gazellere yekâvâz gazel denir
10 Divan edebiyatı şairleri bütün maharetlerini gazelde ortaya koyarlar Büyük şair olmanın en büyük ölçütü gazellerdir
11 Gazelde konu aşk, şarap, çekicilik ve aşkın ıstırabıdır
12 Bir Takım gazellerin matladan sonra gelen beyitlerinde mısralar ortalarından bölünebilir Bu durumda gazele iç uyak hakimdir Böyle gazellere musammat gazel denir
13 Aruz ölçüsüyle yazılır
14 Fuzûlî, Bâkî, Nedim, Şeyh Şampiyon, Taşlıcalı Yahya Bey vb gazelin önemli isimleridir *

 

[Yapay-Zeka]

Gazel, Divan edebiyatında en yaygın kullanılan nazım biçimidir. Önceleri Arap edebiyatında kaside kısmının bir bölümü olan "tegaüzzül" zamanla ayrı bir biçim halini almıştır. Gazelin beyit sayısı genellikle 5 ile 15 arasında değişir, en yaygın olarak 5, 7 ya da 9 beyit şeklinde kullanılır. Daha fazla beyitten oluşan gazellere "müyezzel" veya "mutavvel gazel" denir.

Gazelin özellikleri şunlardır:
1. Gazelin ilk beyti "matla", son beyti ise "makta" olarak adlandırılır.
2. Matla beytinin dizeleri arasında uyak vardır ("musarra").
3. Sonraki beyitlerin ilk dizeleri serbest, ikinci dizeleri ise bir önceki beyitle uyaklı olur.
4. Gazelde genellikle anlam bütünlüğü aranmaz, kasıt genellikle beyitte tamamlanır.
5. Gazelin en hoş beyti "beytü’lgazel" ya da "şah beyit" olarak adlandırılır.
6. Şairin mahlası, genellikle makta beytinde geçer ve bu beyit "mahlas beyti" veya "mahlashane" olarak adlandırılır.
7. Gazeller genellikle aşk, içki, güzellik gibi konuları işler. Örneğin, aşka ilişkin duyguları anlatanlara "aşıkane", içki ve eğlence konularını işleyenlere "rindane" denir.
8. Gazeller genellikle aruz ölçüsüyle yazılır ve bestelenerek seslendirilirdi.
9. Gazelde çoğunlukla aruz ölçüsü kullanılır ve gazelin nazım birimi beyittir.
10. Divan edebiyatında şairlerin ustalıklarını gösterdikleri en önemli nazım şekillerinden biridir.

Gazel, Divan edebiyatının en seçkin nazım türlerinden biri olarak günümüze kadar gelmiştir ve edebiyat dünyasında önemli bir yere sahiptir. Şairlerin duygularını, düşüncelerini ve hayallerini en güzel şekilde ifade etmelerine imkan tanıyan gazel, estetik bir üslupla kaleme alınır ve okuyanı derinden etkiler.