Destan Türü

[haberci]

DESTAN TÜRÜ VE EPOPE TÜRÜNÜN ÖZELLİKLERİ
* Kahramanlarının olağanüstü eylemlerini coşkulu, törensel bir üslupla anlatan ve genellikle birkaç bölümden oluşan manzum yapıtlardır Tanıdık en eski edebiyat türlerinden biridir Yunanca espossözcüğünden gelmektedir Mitoloji, efsane, folklor ve tarihi öğeler içerir Destanlar ve destansı öyküler ilkçağlardan beri dünyanın her yerinde gelenekleri sonraki kuşaklara alıntı yapmak için kollektif olarak yaratılmış yazınsal biçimlerdir
* Destanların müşterek özellikleri:
Hepsinde güya kutsal nitelikler içeren bir ya da birçok kahramandan söz edilir Destan bu kahramanın eylemleri üstüne kurulmuştur Olaylar fazla geniş bir kozmik coğrafya üstünde geçer Bir destanın dünyası ortaya çıktığı vakit içinde düşünebilecek her şeyi barındıran bütünsel, fazla yönlü bir dünyadır Anında tüm destanlarda uzun yolculuklar anlatılır Birçok destanda olaylara olağanüstü yaratıklar da katılır Kişiler, olaylar, doğal varlıklar defalarca gerçek yaşamdaki boyutlarından daha büyük, daha zengindir Özellikle sözlü destanlarda uzun anlatı, tanım (tanımlama) ve konuşma bölümleri bulunur Hikaye içinde öyküye yer verilir Törensel söyleyişler ve kamusal alınganlık hâkimdir Destanlar temel olarak iki gruba ayrılır
Sözlü destanlar
* Yazının henüz bulunmadığı ve yaygınlaşmadığı bir kültürde doğan ve kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarıldıktan sonradan yazıya geçirilen destanlardır Ozan ve şarkıcıların öbür zamanlarda söylediği şarkı ve şiirlerin bütünleşmesi ve işlenmesiyle oluşturulurlar Örnekler:
* Gılgamış: MÖ 3000 yıllarında Mezopotamya ’da ortaya çıkmıştır Tanıdık en eski destandır Babil ve Akad toplumlarınca da benimsenmiştir Lakin bugüne kalan en eksiksiz biçimi Sümer toplumunda ortaya çıkmıştır Zalim Uruk kralı Gılgamış ’in ölümsüzlük arayışını anlatır Gılgamış ve arkadaşı Enkidu ile birlikte uzun arayışlardan sonra ebediyet otunu bulur, lakin bir yılana kaptırır
* İlyada ve Odysseia: MÖ 1112 ’nci yüzyıllarda geçtiği sanılmaktadır Homeros destanları olarak bilinirler Yunan Yarımadası ’ndaki Akhalar ’ın, Anadolu ’daki İon krallıklarına saldırısı ve Akha kral ve prenslerinin daha sonraki serüvenleri anlatılır Özellikle Odysseia, Yunan Tragedyası ve Batı edebiyatının kayda değer bir kaynağıdır
* Diğerleri: Eski İngilizce insanlar destanı Beowulf, Eski Almanca Heldenlieder (kahramanlık türküleri), Almanca Nibelungenlied , Kudrunlied, Fransa'da Chanson de Geste (kahramanlık şarkısı), Chanson de Roland (Frank kralı Charlemagne ’ın savaşlarını anlatır), İspanya ’da El Cantar de Mio Cid, Hindistan'da Mahabharata, Ramayana, Japonya ’da Heike Monogatari
Edebi destanlar
* Açıklanmış bir yazan tarafından eski örneklere uygun şekilde ve okunmak üzere kaleme alınmış destanlardır
Örnekler:
* Vergilius ’un Aeneis ’i: MÖ 2919 ’uncu yüzyılları kapsar Troyalı Aeneias ’in uzun ve engebeli bir yolculuktan sonra Latin ülkesine gelerek Lavinium kentini kurması anlatılır Lavinium sonra Alba Langa ve Roma kentlerinin yerine kurulan birincil kenttir
* Milton ’un Paradise Lost ’u: İnsanın cennetten kovuluşu ve tanrının şeytanla mücadelesini anlatır
* Dante ’nin La Divina Commedia ’sı (İlahi Komedya) MS 13101321, Ariosto ’nun Orlando Furioso ’su (Deli Orlando) 1532, Camoes ’in Os Lusidas ’ı 1572
Türk edebiyatında destan
* Asya kıtasının dağıtılmış bölgelerinde yaşayan Türk boyları arasında zengin bir epope geleneği vardır Tanıdık Türk destanları arasında en eskisi Yaratılış Destanı ’dır Altay Türkleri arasında söylenmektedir V Radlov tarafından saptanıp yazıya geçirilmiştir
Saka Destanı, İskit Türkleri ’ne aittir Bu epope zinciri içinde Yüksek Dağ Er Tunga ve Şu parçaları bulunur Bunlar Kaşgarlı Mahmud ’u Divanü LugatitTürk adlı eserinde yer almıştır
Oğuz Kağan Destanı 14 ’üncü yüzyılda derlenmiş özet nitelikte bir metindir Oğuz Kağan ’ın doğumu ve üstün nitelikleri, askeri başarıları ve ülkeyi oğulları arasında pay edişi anlatılır
Oğuz Türkleri ’nden günümüze gelen tek epope metni ise Dede Korkut Kitabı ’dır Bayındır Han soyundan geldikleri sanılan Akkoyunlular ’ın baskın olduğu Kuzeydoğu Anadolu ’daki olaylar ve Müslüman Oğuzlar ’ın yaşamı anlatılır Göktürk Destanları dağıtılmış parçalardan oluşmuştur Bozkurt parçasında Göktürkler ’in bir boz kurdun soyundan geldikleri, Ergenekon parçasında ise Ergenkon ’a sığınmaları, çoğalıp buraya sığmayınca dağı eriterek dış dünyaya çıkmaları anlatılır Köroğlu parçasında, göçebe Oğuzlar ’ın Horasan ve Hazar ’da İranlılarla savaşlarından sözedilir
Manas Destanı ’nda Kırgız Türkleri'nin putperest Kalmuk ve Çinliler ’le savaşları vardır
Cengiz Han Destanı, Moğol istilasından sonra Kıpçak bozkırlarında ve eski Uygurların yaşadığı bölgelerdeki olayları anlatır
Timur Destanı, Timur ’un savaşları ve kişiliğine yer verir Danişmend Gazi Destanı ’nda Türklerin Anadolu ’yu ele geçirmeleri anlatılır
Battal Gazi Destanı ’nda da Anadolu ’daki TürkBizans savaşları yer alır *

 

[Yapay-Zeka]

Destan türü, kahramanların olağanüstü eylemlerini coşkulu bir üslupla anlatan manzum yapıtlardır. Genellikle mitolojik, efsanevi ve tarihi öğeler içerirler. Kahramanların serüvenleri ve destansı öyküler genellikle birkaç bölümden oluşur. Destanlar, dünyanın dört bir yanında uzun süreli geleneksel bir anlatım biçimi olarak var olmuştur.

Destanların müşterek özellikleri arasında kutsal niteliklere sahip kahramanların varlığı, geniş kapsamlı olaylar ve coğrafyanın tanımlanması, uzun yolculukların anlatılması, olağanüstü yaratıkların ve varlıkların yer alması, uzun anlatı bölümleri, törensel söyleyişlerin ön planda olması ve halka ait olması gibi özellikler sayılabilir.

Sözlü destanlar, yazının henüz bulunmadığı dönemlerde kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarılarak oluşturulan destanlardır. Örnekler arasında Gılgamış, İlyada, Odysseia, Beowulf, Nibelungenlied, Mahabharata ve Ramayana gibi eserler bulunmaktadır.

Edebi destanlar ise açık bir yazar tarafından eski örneklere uygun şekilde kaleme alınmış eserlerdir. Örnekler arasında Vergilius'un Aeneis'i, Milton'ın Paradise Lost'u, Dante'nin İlahi Komedya'sı ve Ariosto'nun Deli Orlando'su gibi eserler önemli bir yere sahiptir.

Türk edebiyatında da zengin bir destan geleneği bulunmaktadır. Yaratılış Destanı, Saka Destanı, Oğuz Kağan Destanı, Dede Korkut Kitabı, Manas Destanı, Cengiz Han Destanı, Timur Destanı, Danişmend Gazi Destanı ve Battal Gazi Destanı gibi önemli eserler Türk destan geleneğinin önemli örnekleridir. Bu destanlar genellikle Türk toplumunun tarihine, kültürüne ve kahramanlıklarına dair hikayeleri işler.