Çocuklarda Öfke

[SoruCevap]

Öfke, günlük hayatımızda doyurulmamış isteklerimize, kabullenemediğimiz ya da beklemediğimiz durum ve olaylara verdiğimiz duygusal bir reaksiyondur. Bu duyguyu hayvanlar âlemindeki neredeyse tüm canlılarda görebilmekteyiz. Öfke olması gereken ve gerekli olan durumlarda gösterilmesi gereken doğal bir histir. Kendimizi ya da etrafımızdaki bireyleri korumak gayesiyle evrimleşen bir duygumuzdur. Bu duyguyu yetişkinlerde görmeye epey alışkınızdır fakat çocuklarda gördüğümüzde nasıl reaksiyon vereceğimizi bazen bilemeyebiliyoruz ve onu anlamakta sıkıntılar yaşayabiliyoruz. Öfke duygusu kızgınlık, dargınlık, küsme ve bağırma üzere reaksiyonlarla tabir edilebildiği üzere vurma, kırma, etrafa ve kendine ziyan verme üzere reaksiyonlarla de gözlemlenebilir. Bu duyguyu her nasıl tabir ediyorsa birey bundan sonrasında epeyce rahatlamaktadır. Lakin bıraktığı izler etraf için bazen pekiyi olmamaktadır. Hisleri olması gereken yerde sağlıklı bir halde söz edildiğinde yaşanması gereken doğal bir duyguyken, birey öteki yaşanan hisleri da öfke biçiminde lanse edildiğinde ve etrafına ve kendisine ziyan verdiğinde bu his denetimden çıkmış olup sıhhatsiz yaşanan bir his halini alır.

Pekala biz bu duyguyu çocuklarda nasıl gözlemleriz?

Çocukların yetişkinlere nazaran söz dağarcıkları daha azdır. Kendilerini yetişkinler kadar rahat tabir edemeyebilmektedirler. Kendilerini hakikat bir formda tabir edemediklerinde, istek ve muhtaçlıkları yerine getirilmediğinde ki buna duygusal gereksinimlerde dahildir, gereğince dinlenip kendini söz etmesine müsaade verilmediğinde, fazla baskı yapıldığında ya da görmezden gelinildiğinde çocuklarda öfke hissini ve bu hissin dışavurumlarını görürüz. Çocuklarda bu duyguyu sıklıkla şiddetli ağlama krizleri, kendine ya da öteki kişi ve objelere ziyan verme, küsme, darılma, bağırma, hırçınlaşma ve inatlaşma formunda gözlemleriz. Bu hissin sağlıklı bir biçimde yaşanmasını da sıhhatsiz bir biçimde yaşanmasını da etkileyen en büyük faktör ebeveyn tavrıdır.

Birden fazla vakit ebeveynler çocukların yetişkin bilgi ve algı kapasitesine sahip olduğunu düşünerek hareket ederler ve çocuktan bu formda davranmasını bekleyebilmektedirler. Bu tavırla karşılaşan çocuklar kendilerini yetersiz hissetmektedirler ve bu hissiyat birçok vakit öfkeye dönüşmektedir. Çocuklarda görülen davranım bozuklukları ya da inatlaşma üzere sorunların altında çoğunlukla öfke hissinin sıhhatsiz gösterimi vardır. Bunlarla birlikte çocuklar öfke gösterimini etraflarını model alarak da öğrenirler. Öfke hissini sıklıkla yaşayan ve bunu çeşitli sorunlu davranışlarla gösteren ebeveynlerin çocuklarında da tıpkı ebeveyni üzere sorunlu davranışlar göstererek yaşadıklarını gözlemlemekteyiz. Model alma, birçok davranışın öğrenilmesinde sıklıkla kullanılan bir kuramdır. Hislerini yanlışsız biçimde tabir edemeyen ebeveynlerin çocuklarında da birebir sorunu görmekteyiz.

Çocuklarda gözlemlenen bu davranış sorunlarını gözlemlediğinde burada bir sorun olduğu ve bu sorunun sağlıklı bir biçimde çözümlenmesi gerekmektedir. Bunun için birinci adım olarak sorunun kaynağının ne olduğu öğrenilmelidir. Bu adım gerçekleştikten sonra sorunun kaynağına bağlı olarak tahliller geliştirilmelidir.

Çocuklarda öfke sorununu gözlemlediğimizde neler yapılmalıdır?

Çocukta öfke sorununun yönetilmesi için öncelikle sorunun ne vakit, nerede, hangi durumlarda olduğu tespit edilmelidir.

Çocuğa çok ani, hazır olmasına fırsat vermeden buyruk ve isteklerde bulunulmamalıdır.

Uykusuzluk, yorgunluk, açlık üzere durumlar çocukların pek dayanabildiği durumlar değildir. Bunlara dikkat etmek çocuğu rahatlatacaktır.

Çocukların seçim yapmalarına imkan verilmeli, çocuğa kendi görüşlerini zorla empoze etmeye çalışmak öfke hissini tetikleyebilir. Bunun yerine onun niyet ve fikirlerini de dikkate alarak ona seçenekler sunmak çocuğu sakinleştirip öz güvenenini ve öz pahasını pekiştirmektedir.

Çocuğun yapabilecekleri düzgün bilinmeli, onu zorlayacak ya da yapamayacağı isteklerde bulunmamaya dikkat edilmelidir.
Bazen her ne yapılırsa yapılsın çocuklarda öfke sorunu ve buna bağlı meseleler görülmektedir. Öfke nöbetleri denetim edilemeyecek durumda olan çocukların bir psikiyatr denetiminden geçmesi gerekmektedir. Bununla birlikte çocuklar ile oyun terapisi ve filial terapi üzere terapi formülleri ile yaşadığı sorun ve sorunlar çözülmeye çalışılabilir. Aile içi çatışmalar, sıkıntılı ebeveyn tavırları, çocuğa karşı tutarsız ve ilgisiz yaklaşma üzere durumlar varsa çocukta öfke sorununun yaşanması ve çocuğa yönelik yapılan müdahalelerin yetersiz kalması kaçınılmazdır. Bu türlü bir durumda ailenin de dayanak alması epey kıymetlidir. Psikoeğitim ve aile terapileri ve danışmanlığı sorunun çözülmesinde hayli tesirlidir.