Aşık Tarzı Türk Edebiyatı

[SoruCevap]

Aşık edebiyatı
Aşık edebiyatının öncüleri
Aşık edebiyatı hakkında bilgiHalk arasında aşık sözcüğüyle anılan ozanların oIuştur*duğu dindışı edebiyattır. Aşıklar; Saz eşIiğinde koşma, semai, varsağı ve destan gibi nazım biçimlerini düzer ve söylerler. Halkı hem eğlendirirler,hem de yerine göre hik*metli ve öğütlü şiirleriyIe eğitirler. Başka ozanların şiirIerini (usta malı şiirleri) söyledikleri de olur. Genellikle dindışı konuları işledikler bu şiirlerde; Aşk,özlem, öIüm ve gurbet gibi temalar ön plandadır. Doğa ile ilgili temalar araç olarak kullanılır. Ancak âşıkların doğaya bakışları daha gerçekçi, canlı ve somuttur. Okuma yazma bilenler, şehirlerde yetişip tahsil görmüş olanlar arasında aruz vezni ile Divan Edebiyatı tarzında şiirler söyleyenler de görülmekle birlikte hece öI*çüsünü, dörtlük birimini, koşma, semai, varsağı ve destan nazım biçimlerini kullanırlar.
Aşıklar (daha önce de belirtildiği üzere) genellikle dindışı konular işlenler. Bunun için Aşık Tar*zı Halk Edebiyatına Dindışı Halk Edebiyatı diyenler de var*dır. Ancak aşıkların pek çoğu dini-tasavvufi şiirler de söyle*mişlerdir. Hatta bazılarının tasavvufi yönü, oldukça ağır basar.
Halk Edebiyatı ürünlerinin yazıldığı ve bugünkü şiir antolojileri*ne benzer esenlere cönk adı verilir. Cönklerde ozanların hayatları hakkında bilgi de bulunabilir. Belli bir yönteme dayanma*yan cönklere bazen büyüler, ilaç tarifleri,halk hikayeleri gibi şiirle ilgisi olmayan şeyler de katıImıştır.

Köroğlu:16. yüzyılda yaşamıştır. 24 bölümlük bir desta*nımsı halk hikâyesinin de kahramanıdır. Yiğitleme ve gü*zellemeleriyle anılır. Yiğitçe ve tok bir söyleyişi vardır. Aynı yüzyılda, II. Murat Dönemi'nde yaşamış KöroğIu mahlasını kullanan bir ordu ozanı bulunduğuna dair iddi*alar da vardır ve bu iki Köroğlu nun hayatları hakkında an*latılanlar ile şiirleri birbirine karışmıştır. İkisinin aynı kişi ol*duğunu öne süren araştırmacılar da olmuştur.


Karacaoğlan(1606?-1679?): Doğum ve öIüm tarihleri kesin değildir. Hatta 16. yüzyılda yaşamış oIduğunu öne süren araştırmacılar da vardır. Aşık tarzının önde gelen isimlerindendir. Çukurova ve Toroslar Bölgesi'nde, Varsak Türk*menleri arasında yetiştiği söylenir. Anadolu'yu,Balkanları, Kafkasya nın Bir BöIümü'nü ve Suriye yi dolaştığı şiirlerinden anlaşılmaktadır. Dindışı aşkı, gurbet, güzellik ve ölüm gibi temaları işlediği koşma, semai, varsagı biçimli şiirleri halk arasında yayıImıştır (bunlar, günümüzde de çalınıp söylenmektedir). Sade, canlı, özlü bir Türkçesi; Coşkulu ve duygulu (li*rik) bir üslubu vardır.

Kayıkçı Kul Mustafa(XVII. yy)eniz seferlerine de katılmış bir yeniçeri ozanıdır.Koşma ve semai biçimli bazı şiirleri ile Bağdat Seferi ile ilgili bir destanı günümüze ka*dar geImiştir.

Aşık Ömer(XVII. yy):Konya-Karaman Yöresi'nde do*ğmuş ve yetişmiş bir ordu ozanıdır.Birçok seferlere katılmış,sı*nır boylarında bulunmuş(İstanbul da da uzun süre kalmış),1707 de(İstanbul da) ölmüştür.Aşık tarzının en önemli ve usta ozanlarındandır.Gerçek ünü*nü koşma,semai ve varsağı biçimli şiirIeri ile yapmıştır.Aruz ölçüsüyle kaside ve gazeller de denemiştir.DoğaI ve coşkun bir dili vardır ve kullandığı dildeki yabancı sözcük sayısı,Karacaoğlan a göre daha fazladır.

Gevheri(XVII. yy)oğum ve ölüm tarihleri ve hayatı hakkında esaslı bir bilgi yoktur.Kırımlı oIduğu ve 1730 Iu yıl*lara kadar yaşadığı söylenmektedir.Bir ara Rumeli Sınır Boyları'nda bulunduğu,İstanbul'a gelerek bir paşanın divan kâtipliğini yaptığı da bilinir.Aşık Ömer gibi med*rese tahsilinden geçtiği,Divan tarzında şiirler de yazdığı bilinmekle birlikte;Asıl ününü koşma,semai,varsağı ve tür*kü biçimli şiirleriyle yapmıştır.Halk şiir zevkine uygun,akı*cı bir dili vardır.Yabancı sözcükleri ve tamlamaları oldukça az kullanır.

Ercişli Emrah:XVII. yüzyılın ilk yarısında yaşadığı sanılan Emrah,Van Yöresi'nde yetişmiştir.Emrah ile Selvi Han Halk Hikâyesi'nin erkek kahramanıdır.Koşmaları ve semaileri ile tanınır.Sade ve lirik bir üsluba sahiptir.

Erzurumlu Emrah(XIX. yy):Erzurum da doğmuştur,1860 ta Niksar da ölmüştür.Divan şiirini ve tasavvufu da bilir ama asıl ününü âşık tarzı koşmalarıyla ve semaileri ile yap*mıştır.Akıcı ve lirik bir üslubu vardır.


Dertli(1772-1845):Gerede'de doğmuştur,Ankara'da öl*müştür.XIX. yüzyılın güçlü halk ozanlarındandır.Divan,Tekke ve Halk edebiyatlarıyla ilgili genel bir kültüre sahiptir.Bir Divanı da vardır ama âşık tarzı şiirleri ile tanınır.Dilin*de Divan dili etkisi sezilir.

Dadaloğlu(1785-1868?):Avşar Türkmenlerindendir.YiğitIeme ve güzellemeleri ile tanınır.Koşma,semai ve varsağı biçimlerinde şiirIeri vardır.KaracaoğIan ile Köroğlu Üslupları'nın birleşimi gibi duran bir anlatıma sahiptir.

Bayburtlu Zihni(XIX. yy):Medrese öğrenimi görmüştür ve Divan tarzı şiirler de yazmıştır fakat asıl ününü,âşık tarzı şiinleri ile yapmıştır.

Seyrani(1807-1866):Kayserinin Everek(Develi) İlçesi'n*de doğmuştur ve ölmüştür.Yaşadığı dönemin usta ozanların*dandır.Toplum konuları ile ilgilenmiştir ve taşIamaIar yazmış*tır.Hatta,taşlamaları yüzünden İstanbul'da barınamayıp köyüne döndüğü söylenir.Kendisinin güzellemeleri de başarılıdır.

Aşık Veysel Şatıroğlu(1894-1973):20. yüzyılın en bü*yük halk ozanı ve Aşık Tarzı nın büyük ustalarından birisidir.Küçük yaşta gözlerini kaybettiğinden tahsil gör(e)memiş,us*ta-çırak geleneğiyle yetişmiştir.Lirik-didaktik bir üsluba sahiptir.Doğa ve yurt güzellikleri,ulusal birlik,yurt sevgisi,Allah sevgisi gibi temalara şiirlerinde öncelik verir.Şiirleri Deyişler , Sazımdan Sesler , Dostlar Beni Hatırlasın adlarıyla ki*tap haline getirilmiştir