- Konu Yazar
- #1
Akarsu ile ilgili terimler
Akarsu İle İlgili KavramlarYağışlarla yeryüzüne inen yada kaynaklardan çıkarak belirli bir yatak içinde akan sulara akarsu denir.
AKARSU HAVZASI:
Akarsuyun sularını topladığı alana o akarsuyun havzası denir. Yeryüzünde havzası en geniş olan akarsu Amazon'dur.
Akarsu havzaları iki kısma ayrılır;
a) Açık Havza: Sularını deniz yada okyanuslara boşaltan havzalardır. Kızılırmak, Çoruh, Fırat, Gediz, Sakarya, Dicle, Meriç gibi havzalar açık havzalara örnektir.
b)Kapalı Havza: Sularını deniz yada okyanuslara ulaştıramayıp kuruyan veya kara içerisindeki çanaklara (göllere) boşaltan havzalardır. Türkiye’deki başlıca kapalı havzalar; Van gölü, Tuz gölü, Göller yöresi, Konya ovası, Eber kapalı havzalarıdır.
AKARSU AĞI:
Akarsıların kollarıyla birlikte oluşturduğu su ağına Akarsu Ağı denir. Akarsu ağı, sık ya da seyrek olmak üzere ikiye ayrılır.
SU BÖLÜMÜ ÇİZGİSİ:
Bir akarsuyu komşu akarsu havzasından ayıran sınıra su bölümü çizgisi denir. Su bölümü genellikle dağların en yüksek kesiminden geçer.
KAYNAK:
Akarsuyun doğduğu yere kaynak denir. Kaynaklar genelde yeraltı sularının yüzeye çıktığı yerlerdir.
AĞIZ:
Akarsuyun suyunu boşalttığı kısma akarsuyun ağzı denir.
ÇIĞIR:
Akarsuyun akışı sırasında belli bölümlere çığır denir. Kaynağa yakın kısımlara yukarı çığır, ağIza yakın kısımlarına ise aşağı çığır adı verilir.
TALVEG:
Bir akarsu yatağının en derin noktalarını birleştiren çizgiye talveg denir.
DEBİ:
Debi (Akım), akarsu yatağının herhangi bir kesitinden birim zamanda geçen su miktarıdır. m³/sn olarak ifade edilir. Dünyada akımı en yüksek olan akarsu Amazon, Türkiye’de ise Fırat tır.
AKARSU REJİMİ:
Akarsuyun akımında yıl boyunca meydana gelen değişikliğe akarsu rejimi denir.
AKARSU REJİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER:
1. Yağış Rejimi:Yağış rejimi düzenli olan bölgelerde akarsu rejimi düzenli olur. Ekvatoral (Amazon,Kongo) ve Ilıman Okyanusal iklim bölgelerinin (Rhen,Sen) akarsuları yağış rejiminden dolayı düzenli akışa sahip akarsulardır. Bir mevsimi yağışlı, diğer mevsimi kurak geçen iklim bölgelerindeki (Muson,Akdeniz,Karasal...) akarsular düzensiz rejim gösterirler.
2. Kar Yağışı: Yağan karlar hemen akarsuya karışamayacağı için kar yağan aylarda akım azalır. Karlar erime devrelerinde akarsuyu besleyerek su miktarının artmasına neden olurlar.
3. Sıcaklık:Sıcaklık değerlerinin yükselmesi buharlaşmayı da arttıracağından su miktarı azalır,rejim düzensizleşir.
4. Yerşekilleri: Yükselti, eğim ve bakı faktörü rejimi etkiler. Yükselti arttıkça sıcaklık ve buharlaşma azalır, yağışlar artar. Bu da akımı arttırır. Belli bir yükseltiden sonra yağışlar kar şeklinde olacağından akım azalır. Eğimin fazlalığı, buharlaşma ve toprak içine sızmayı azaltarak akımı arttırır. Nemli rüzgarlara dönük yamaçlar daha çok yağış alacağından buradaki akarsuların akımı daha yüksektir.
5. Zeminin Yapısı: Suyu yeraltına geçiren geçirimli tabakalardan akan akarsuların su kaybı artar, geçirimli tabakalardan yeryüzüne çıkan ve kaynak suları ile beslenen akarsular akımları yüksektir. Örneğin; Toroslardan doğup geçirimli kalker tabaklardan akan ve Akdeniz'e dökülen akarsular bu özelliktedir.
6. Bitki Örtüsü: Ağaçlar sel sularının hızını keserek dal ve yapraklar yağmur tanelerini tutarak yağışın zemine sızmasına olanak sağlarlar. Böylece yağışların akarsulara yavaş yavaş katılımını sağlayarak akarsu rejimini düzenlerler.
7. Göller ve Barajlar: Göllerden ve barajlardan çıkan suların rejimleri nispeten düzenlidir. Belli bir mesafede düzenli rejimde akarlar. Fakat sonra iklim koşullarına bağlı olarak düzensizleşirler.
REJİMLERİNE GÖRE AKARSULAR:
1) Düzenli Rejimli Akarsular: Yıl boyunca akım değişikliğinin az olduğu akarsulardır.
2) Düzensiz Rejimli Akarsular: Yıl boyunca akım değişikliğinin fazla olduğu akarsulardır.
3)Karma Rejimli Akarsular:Sularını farklı iklim bölgelerinden toplayan akarsulardır. Türkiye akarsuları genelde karma rejimlidir. Çünkü kısa mesafede iklim değişmeleri görülür.
4)Sel Rejimli Akarsular: Yağışlı dönemlerde coşkun akarsular haline gelip, kurak dönemde kuruyarak ortadan kalkan akarsulardır. Örnek: İç Anadolu Bölgesi akarsularında olduğu gibi.
5)Kaynak Sularıyla Beslenen Akarsular: Gür kaynaklarla beslenen ve seviyelerinde çok az değişikliğin olduğu akarsular da vardır. Örnek: Manavgat Çayı gür karstik kaynaklarla beslendiği için Akdeniz’deki diğer akarsulara göre daha düzenli akıma sahiptir.
DENGE PROFİLİ:
Akarsu yatağının taban seviyesine ulaşması sonucunda ortaya çıkan profile denge profili denir. Türkiye'deki akarsuların çoğu, genç oluşumlu olduklarından denge profilini bulmamışlardır.
Akarsu İle İlgili KavramlarYağışlarla yeryüzüne inen yada kaynaklardan çıkarak belirli bir yatak içinde akan sulara akarsu denir.
AKARSU HAVZASI:
Akarsuyun sularını topladığı alana o akarsuyun havzası denir. Yeryüzünde havzası en geniş olan akarsu Amazon'dur.
Akarsu havzaları iki kısma ayrılır;
a) Açık Havza: Sularını deniz yada okyanuslara boşaltan havzalardır. Kızılırmak, Çoruh, Fırat, Gediz, Sakarya, Dicle, Meriç gibi havzalar açık havzalara örnektir.
b)Kapalı Havza: Sularını deniz yada okyanuslara ulaştıramayıp kuruyan veya kara içerisindeki çanaklara (göllere) boşaltan havzalardır. Türkiye’deki başlıca kapalı havzalar; Van gölü, Tuz gölü, Göller yöresi, Konya ovası, Eber kapalı havzalarıdır.
AKARSU AĞI:
Akarsıların kollarıyla birlikte oluşturduğu su ağına Akarsu Ağı denir. Akarsu ağı, sık ya da seyrek olmak üzere ikiye ayrılır.
SU BÖLÜMÜ ÇİZGİSİ:
Bir akarsuyu komşu akarsu havzasından ayıran sınıra su bölümü çizgisi denir. Su bölümü genellikle dağların en yüksek kesiminden geçer.
KAYNAK:
Akarsuyun doğduğu yere kaynak denir. Kaynaklar genelde yeraltı sularının yüzeye çıktığı yerlerdir.
AĞIZ:
Akarsuyun suyunu boşalttığı kısma akarsuyun ağzı denir.
ÇIĞIR:
Akarsuyun akışı sırasında belli bölümlere çığır denir. Kaynağa yakın kısımlara yukarı çığır, ağIza yakın kısımlarına ise aşağı çığır adı verilir.
TALVEG:
Bir akarsu yatağının en derin noktalarını birleştiren çizgiye talveg denir.
DEBİ:
Debi (Akım), akarsu yatağının herhangi bir kesitinden birim zamanda geçen su miktarıdır. m³/sn olarak ifade edilir. Dünyada akımı en yüksek olan akarsu Amazon, Türkiye’de ise Fırat tır.
AKARSU REJİMİ:
Akarsuyun akımında yıl boyunca meydana gelen değişikliğe akarsu rejimi denir.
AKARSU REJİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER:
1. Yağış Rejimi:Yağış rejimi düzenli olan bölgelerde akarsu rejimi düzenli olur. Ekvatoral (Amazon,Kongo) ve Ilıman Okyanusal iklim bölgelerinin (Rhen,Sen) akarsuları yağış rejiminden dolayı düzenli akışa sahip akarsulardır. Bir mevsimi yağışlı, diğer mevsimi kurak geçen iklim bölgelerindeki (Muson,Akdeniz,Karasal...) akarsular düzensiz rejim gösterirler.
2. Kar Yağışı: Yağan karlar hemen akarsuya karışamayacağı için kar yağan aylarda akım azalır. Karlar erime devrelerinde akarsuyu besleyerek su miktarının artmasına neden olurlar.
3. Sıcaklık:Sıcaklık değerlerinin yükselmesi buharlaşmayı da arttıracağından su miktarı azalır,rejim düzensizleşir.
4. Yerşekilleri: Yükselti, eğim ve bakı faktörü rejimi etkiler. Yükselti arttıkça sıcaklık ve buharlaşma azalır, yağışlar artar. Bu da akımı arttırır. Belli bir yükseltiden sonra yağışlar kar şeklinde olacağından akım azalır. Eğimin fazlalığı, buharlaşma ve toprak içine sızmayı azaltarak akımı arttırır. Nemli rüzgarlara dönük yamaçlar daha çok yağış alacağından buradaki akarsuların akımı daha yüksektir.
5. Zeminin Yapısı: Suyu yeraltına geçiren geçirimli tabakalardan akan akarsuların su kaybı artar, geçirimli tabakalardan yeryüzüne çıkan ve kaynak suları ile beslenen akarsular akımları yüksektir. Örneğin; Toroslardan doğup geçirimli kalker tabaklardan akan ve Akdeniz'e dökülen akarsular bu özelliktedir.
6. Bitki Örtüsü: Ağaçlar sel sularının hızını keserek dal ve yapraklar yağmur tanelerini tutarak yağışın zemine sızmasına olanak sağlarlar. Böylece yağışların akarsulara yavaş yavaş katılımını sağlayarak akarsu rejimini düzenlerler.
7. Göller ve Barajlar: Göllerden ve barajlardan çıkan suların rejimleri nispeten düzenlidir. Belli bir mesafede düzenli rejimde akarlar. Fakat sonra iklim koşullarına bağlı olarak düzensizleşirler.
REJİMLERİNE GÖRE AKARSULAR:
1) Düzenli Rejimli Akarsular: Yıl boyunca akım değişikliğinin az olduğu akarsulardır.
2) Düzensiz Rejimli Akarsular: Yıl boyunca akım değişikliğinin fazla olduğu akarsulardır.
3)Karma Rejimli Akarsular:Sularını farklı iklim bölgelerinden toplayan akarsulardır. Türkiye akarsuları genelde karma rejimlidir. Çünkü kısa mesafede iklim değişmeleri görülür.
4)Sel Rejimli Akarsular: Yağışlı dönemlerde coşkun akarsular haline gelip, kurak dönemde kuruyarak ortadan kalkan akarsulardır. Örnek: İç Anadolu Bölgesi akarsularında olduğu gibi.
5)Kaynak Sularıyla Beslenen Akarsular: Gür kaynaklarla beslenen ve seviyelerinde çok az değişikliğin olduğu akarsular da vardır. Örnek: Manavgat Çayı gür karstik kaynaklarla beslendiği için Akdeniz’deki diğer akarsulara göre daha düzenli akıma sahiptir.
DENGE PROFİLİ:
Akarsu yatağının taban seviyesine ulaşması sonucunda ortaya çıkan profile denge profili denir. Türkiye'deki akarsuların çoğu, genç oluşumlu olduklarından denge profilini bulmamışlardır.
